“Tôi chỉ có thể viết được về cái gì tôi đã thực sự thấy bằng mắt, chỉ rung cảm về cái gì thực sự tôi đã trải trong tâm trí mình. Có thể tìm thấy trong thơ tôi những sự việc hoàn toàn có thực của bản thân tôi, gia đinh tôi, làng quê tôi và những nơi tôi sống” – Trần Đăng Khoa.

Và bài thơ “Khi mẹ vắng nhà” là một tác phẩm đầy cảm xúc, tả lại một kỷ niệm đáng nhớ trong tuổi thơ. Nó không chỉ đơn thuần là một bài thơ, mà còn là một bức tranh chân thực về tình yêu gia đình, đặc biệt là tình cảm một đứa trẻ dành cho mẹ trong cuộc sống khó khăn, đầy gian khổ và mệt mỏi.

Mở đầu bài thơ của Trần Đăng Khoa là sự hiện thực và chân thực của cuộc sống khi mẹ vắng nhà. Những câu thơ ngắn gọn và đơn giản đã tạo nên một bức tranh rõ ràng về trách nhiệm và công việc mà một đứa trẻ phải đảm nhận khi không có mẹ bên cạnh.

“Khi mẹ vắng nhà, em luộc khoai

Khi mẹ vắng nhà, em cùng chị giã gạo

Khi mẹ vắng nhà, em thổi cơm

Khi mẹ vắng nhà, em nhổ cỏ vườn

Khi mẹ vắng nhà, em quét sân và quét cổng”

Khổ thơ đưa chúng ta vào cuộc sống hàng ngày của em bé, nơi em phải tự mình thực hiện những công việc như luộc khoai, giã gạo, thổi cơm, nhổ cỏ vườn và quét sân, quét cổng. Điều này thể hiện sự trưởng thành và khả năng tự lập của em bé trong hoàn cảnh khó khăn. Từng dòng thơ ngắn như một trạng nguyên, bộc lộ sự chân thành và sự quý trọng của em đối với mẹ. Những việc làm đơn sơ nhưng mang ý nghĩa lớn trong cuộc sống hàng ngày đều được ghi lại, tạo nên một hình ảnh rõ ràng về tình yêu và sự đoàn kết trong gia đình.

Qua khổ thơ, ta cảm nhận những lời thơ mà Trần Đăng Khoa viết ra như một lời tri ân sâu sắc dành cho mẹ, đồng thời thể hiện tình yêu và sự tri ân của em bé dành cho mẹ trong những khoảnh khắc khó khăn.

“Sớm mẹ về, thấy khoai đã chín

Buổi mẹ về, gạo đã trắng tinh

Trưa mẹ về, cơm dẻo và ngon

Chiều mẹ về, cỏ đã quang vườn

Tối mẹ về, cổng nhà sạch sẽ”.

Lời thơ tuy ngắn gọn nhưng chất chứa biết bao tình cảm của Mẹ và thực tế đã tạo nên một hình ảnh rõ ràng về sự đợi chờ và hạnh phúc khi mẹ trở về nhà. Dòng thơ như một sự đối chiếu giữa trạng thái khi mẹ vắng nhà và khi mẹ trở về.

Từng câu thơ mang đến một hình ảnh tươi sáng, hài hòa và tràn đầy niềm vui khi mẹ xuất hiện. Hình ảnh “Khoai đã chín”, “gạo trắng tinh”, “cơm dẻo và ngon” là biểu hiện của sự chuẩn bị và sự quan tâm từ em bé dành cho mẹ. “Cỏ đã quang vườn” và “cổng nhà sạch sẽ” chứng tỏ sự chăm sóc và công việc đã được hoàn thành để đón mẹ trở về.

Khổ thơ mang đến một thông điệp tích cực về tình cảm gia đình và sự trân trọng những điều giản đơn trong cuộc sống. Nó thể hiện sự biết ơn và sự hạnh phúc khi có mẹ bên cạnh, đồng thời làm nổi bật tình yêu và sự quan tâm của em bé đối với mẹ.

Hình ảnh hài hước và đáng yêu về mối quan hệ giữa mẹ và con, với những cảm xúc và biểu đạt chân thành từ phía em bé. Nó đặt ra câu hỏi về khái niệm ngoan ngoãn và thể hiện sự đa chiều trong tình yêu và quan tâm gia đình. 

“Mẹ bảo em: Dạo này ngoan thế!

– Không, mẹ ơi! Con đã ngoan đâu!

Áo mẹ mưa bạc màu

Đầu mẹ nắng cháy tóc

Mẹ ngày đêm khó nhọc

Con chưa ngoan, chưa ngoan!”

Cuộc đối thoại thể hiện sự trào phúng và cảm xúc của em bé đối với nhận định của mẹ về sự ngoan ngoãn của mình. Khi mẹ khen em ngoan và em phản bác rằng: “Không, mẹ ơi! Con đã ngoan đâu!”. Điều này tạo ra một sự đối lập hài hòa và mang tính châm biếm. Nó đặt ra câu hỏi về khái niệm ngoan ngoãn và thể hiện sự đa chiều trong tình yêu và quan tâm gia đình.

Những câu thơ sau đó mô tả hình ảnh của mẹ, như áo mưa bạc màu và đầu mẹ cháy tóc, thể hiện sự vất vả và đau khổ mà mẹ phải chịu đựng trong việc chăm sóc con. Để khẳng định em bé còn nói rằng “Con chưa ngoan, chưa ngoan”. Câu nói đã tạo nên một sự thách thức và mỉa mai. Qua đó, độc giả cảm nhận được sự trung thực của em bé, đối với em bé những việc đấy chưa thể hiện rõ em là mội đứa trẻ ngoan ngoãn.

Trần Đăng Khoa sử dụng những câu thơ ngắn, đơn giản nhưng vẫn truyền đạt rõ ràng thông điệp của mình. Mỗi câu thơ tạo ra một hình ảnh cụ thể, một tình huống nhỏ, tạo nên một khung cảnh sinh động về cuộc sống gia đình trong suốt thời gian mẹ vắng nhà. Và sự kết hợp âm thanh và các hình ảnh màu sắc tạo ra một sự sống động và trực quan hơn cho bài thơ.

Bài thơ “Khi mẹ vắng nhà” không chỉ thể hiện giá trị nội dung sâu sắc về tình cảm gia đình mà còn sử dụng nghệ thuật đơn giản nhưng hiệu quả để tạo nên một bức tranh chân thực và xúc động về cuộc sống và tình yêu thương của một đứa trẻ đối với người mẹ.