Thế giới đã bước vào Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (Cách mạng công nghiệp 4.0), một cuộc cách mạng công nghiệp ở đó xét theo nhiều góc độ đều là những yếu tố mang tính biến đổi sâu rộng xã hội, trong đó yếu tố bùng nổ về công nghệ là yếu tố đặc trưng.

Nếu Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất có đại diện là máy hơi nước, Cách mạng công nghiệp lần thứ hai được đại diện bởi máy phát điện, Cách mạng công nghiệp lần thứ ba được đại diện bởi máy tính thì Cách mạng công nghiệp lần thứ tư được đại diện bởi công nghệ - công nghệ 4.0 hiện nay trên thế giới có khoảng 40 công nghệ đại diện cho cuộc cách mạng này, trong đó có 12 công nghệ đột phá. 40 công nghệ này phối, kết hợp rất nhiều ngành với nhau tạo thành tính lan toả, và tạo nên một khả năng đột phá trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội.
 

Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đặc trưng bởi 4 nhóm công nghệ: công nghệ số, công nghệ sinh học, công nghệ năng lượng và công nghệ vật lý. Đó là những công nghệ trước đây chưa từng có (như: in 3D, tế bào gốc, sinh con không cần bố mẹ), hoặc thực hiện công nghệ cũ theo cách hoàn toàn mới để ra những sản phẩm chưa từng có ví dụ như xe tự lái, lưới điện thông minh, điều khiển giao thông thông minh. Đây là các công nghệ mang tính phá huỷ - xây dựng lại toàn bộ cách thức vận hành xã hội hiện nay.

Cách mạng công nghiệp 4.0 sẽ tác động đến đời sống xã hội như thế nào?

Về mặt kinh tế, Cách mạng công nghiệp 4.0 dẫn đến những tiến bộ vượt bậc về năng suất lao động, thay đổi căn bản toàn bộ hệ thống kinh tế, nhiều ngành có thể tàn lụi, nhiều ngành mới nảy sinh và phát triển, các ngành hiện có khác sẽ có nhiều thay đổi về chất, tạo ra và phát triển nhiều sản phẩm mới có hàm lượng công nghệ cao, cơ cấu kinh tế mỗi quốc gia và toàn cầu sẽ có nhiều thay đổi.

Nếu chúng ta nhìn nhận dưới góc độ tiến bộ xã hội thì các sản phẩm, dịch vụ mới sẽ đem lại nhiều lợi ích cho người dân, cho xã hội, tuy nhiên, nó sẽ đặt ra một vấn đề đối với các ngành nghề cũ, sẽ có nhiều ngành nghề không còn nữa.

Về mặt xã hội, Cách mạng công nghiệp 4.0 tạo ra nhiều cơ hội mới để giải quyết các vấn đề xã hội song cũng đặt ra nhiều thách thức to lớn. Các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây cho thấy những thay đổi về công nghệ không chỉ dẫn đến những thay đổi về chất lượng trong sản xuất và nền kinh tế mà còn dẫn đến những thay đổi căn bản trong cách mà xã hội được tổ chức vận hành hệ thống giá trị xã hội, cách mà con người quan hệ với nhau trong cuộc sống của mỗi cộng đồng từ gia đình và cá nhân nam, nữ, trẻ, già ở mọi vùng miền trong cả nước.

So với các cuộc cách mạng công nghiệp trước, điểm khác biệt của những thay đổi xã hội do Cách mạng công nghiệp 4.0 gây ra là những thay đổi diễn ra rất nhanh trên diện rộng và thay đổi rất sâu sắc. Đây là thách thức rất to lớn đối với năng lực thích ứng biết tận dụng cơ hội mới giảm thiểu rủi ro của xã hội khi cộng đồng gia đình và từng cá nhân không phải ai cũng thích ứng thành công, nguy cơ phân hoá xã hội, bất bình đẳng xã hội rất lớn ở tầm quốc gia nếu không sớm có định hướng sự chuẩn bị hành động sáng tạo để chủ động đồng hành cùng Cách mạng công nghiệp 4.0 thì quốc gia sẽ thất bại.

Việc ứng dụng công nghệ trong mọi mặt đời sống xã hội rồi từ đó xã hội biến chuyển theo hướng tốt đẹp hơn, bền vững hơn đang là xu thế không thể đảo ngược, hơn nữa nó là tất yếu. Chính phủ sẽ chuyển biến thành Chính phủ số, kinh tế sẽ chuyển biến thành kinh tế số, xã hội thành xã hội số, thậm chí con người sẽ rất khác biệt, con người được trang bị mặc định các công nghệ số hiện đại với năng lực kết nối và tính toán không giới hạn. Về bản chất xã hội sẽ khó dự đoán trước 20-30 năm, tuy nhiên ai không theo xu thế này sẽ bị tụt hậu và rất khó có thể phát triển được trong một xã hội mới này.