Hình ảnh vầng trăng sáng tỏ chiếu rọi bao câu chuyện nhân gian luôn luôn hiện diện trong thơ ca văn học Việt Nam. Từ những vầng trăng của một thời kí ức “với sông rồi với bể” đến vầng trăng bầu bạn cùng cụ Hồ “trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ”. Trăng được nhìn nhận ở nhiều góc độ khác nhau với những nét riêng biệt. Với Xuân Diệu, ánh trăng không còn được cảm nhận bằng vẻ đẹp mà đã trở thành ánh trăng trữ tình ẩn chứa triết lý sâu sắc. “Trăng” của Xuân Diệu là tác phẩm nổi bật với khung cảnh trăng êm đềm, bao la hòa với nỗi niềm bơ vơ của tình yêu đôi lứa.

Ngay từ đầu bài thơ ánh trăng trong vườn đã được cảm nhận rõ nét, nó chiếu sáng cho hình bóng lứa đôi, vầng trăng ân tình ấy dường như thấy rõ nét thẹn thùng, bối dối của chàng và nàng:

Trong vườn đêm ấy nhiều trăng quá,

Ánh sáng tuôn đầy các lối đi.

Tôi với người yêu qua nhẹ nhẹ...

Im lìm, không dám nói năng chi.

Chỉ với bốn câu thơ đầu tiên, Xuân Diệu đã thể hiện được sự gắn kết giữa vầng trăng và con người. Trăng sáng “tuôn đầy các lối đi” lộ ra cặp tình nhân đang e thẹn. Vầng trăng tuy thân quen nhưng nay sao không khí ngượng ngùng đến thế. Có lẽ ánh trăng chói quá nên con người yêu nhau càng thêm “im lìm, không dám nói năng chi”. Ngỡ rằng cảm xúc phải dâng trào, thơ mộng dưới ánh trăng mà nào nghĩa đến cảnh im lìm, câm nín. Chắc hẳn phải có điều gì đó khiến tâm trạng con người khó thổ lộ đến vậy.

Tình yêu trong thơ Xuân Diệu xuất hiện cùng ánh trăng ngây thơ, hồn nhiên biết bao với hình ảnh “tôi” và “người yêu” dạo bước dưới ánh trăng vàng:

Bâng khuâng chân tiếc giậm lên vàng,

Tôi sợ đường trăng tiếng dậy vang,

Ngơ ngác hoa duyên còn núp lá,

Và làm sai lỡ nhịp trăng đang.

Tình yêu ấy không phóng đãng, “vô tư nhưng giữa bài thơ điệu” trong tác phẩm “Thơ duyên” đồng sáng tác, nó vẫn còn rất thẹn thùng của đôi trai gái. Nỗi bâng khuâng sải bước cùng trăng, sợ rằng ánh trắng quá sáng nên ngại ngùng thổ lộ, sợ rằng người ấy còn chưa tỏ ý “hoa duyên còn núp lá” và sợ “lỡ nhịp trăng đang”. Nỗi bâng khuâng, rối bời đó đã khiến cho khung cảnh cũng thêm đượm buồn:

Dịu dàng đàn những ánh tơ xanh,

Cho gió du dương điệu múa cành;

Cho gió đượm buồn, thôi náo động

Linh hồn yểu điệu của đêm thanh.

Một ánh trăng êm dịu đàn ca những ánh tơ xanh, gọi gió du dương điệu múa cùng, cho gió thổi bay đi náo động để linh hồn được hòa cùng nét “yểu điệu của đêm thanh”. Tình yêu trong thơ Xuân Diệu như một khu vườn đầy màu sắc, là bản hòa ca của mọi âm thanh say đắm lòng người. Chính vì thế nên từng câu thơ viết lên như có linh hồn hòa cùng trái tim đang thổn thức của đôi trai gái thuở ban đầu. Vậy nên tình yêu đó trong trắng, thơ dại, thực ít mà mộng mơ thì nhiều:

Chúng tôi lặng lẽ bước trong thơ,

Lạc giữa niềm êm chẳng bến bờ.

Trăng sáng, trăng xa, trăng rộng quá!

Hai người nhưng chẳng bớt bơ vơ.

Tôi và nàng nay đã hòa chung một nhịp “Chúng tôi”. Hai trái tim có lẽ đã chịu chung một nhịp, lặng lẽ bước theo bản hòa ca của ánh trăng. Thứ tình cảm đó đang nảy nở, mộng mơ giữa niềm trăng êm. Khoảnh khắc ấy dường như muốn ngừng trôi mãi như “chẳng bến bờ”. Thế nhưng “Trăng sáng, trăng xa, trăng rộng quá!” khiến cho tình mộng mơ không ôm lấy đủ. Hai trái tim thơ dại “chẳng bớt bơ vơ” giữa ánh tơ xanh rực sáng. 

      Mahatma Gandhi đã từng nói: “Nơi nào có tình yêu, nơi đó có sự sống”. Quả thật thơ Xuân Diệu chất chứa tình yêu mãnh liệt như vậy, với ông cuộc sống thiếu tình yêu thì không phải là cuộc sống. Tình yêu trong bài thơ “Trăng” của Xuân Diệu vượt qua cả không gian và thời gian. Nó ngây thơ, trong sáng nhưng cũng rực cháy trong tâm hồn khát khao tìm mảnh ghép của cuộc đời.