Ta-go là một nhà thơ, nhà văn, họa sĩ và một đại thi hào của Ấn Độ. Với tập thơ Gitanjali, ông đã được trao giải thưởng văn học Nobel vào năm 1913. Ông chính là niềm tự hào của nhân dân Ấn Độ, tên tuổi của ông đã tỏa sáng trên khắp quê hương xứ sở. Thơ của Ta-go tập trung chủ yếu vào chủ đề tình nhân ái và đặc biệt là tình mẫu tử, cũng như ước mơ, khát vọng về tự do và hạnh phúc. "Mây và sóng" là một trong số những bài thơ ít nhắc đến hình ảnh của mẹ nhưng lại ca ngợi tình mẫu tử thiêng liêng.

Ta-go đã đem tới cho trẻ em những tấm lòng yêu thương vô tận thông qua hàng trăm bài thơ viết về tuổi thơ, với những hình tượng tuyệt vời cùng tấm lòng nhân hậu bao la. Thế giới đó là một "thế giới thơ ngây", một "miền thơ ấu êm đẹp và dịu hiền". Ông đã viết:

...Những người đi tìm ngọc thì lặn xuống mò ngọc trai.

Còn những người lái buôn

Dong thuyền của họ

Trong khi đó thì các em

Các em nhặt những viên đá cuội rồi lại ném đi...

(Trên bờ biển)

Bài thơ "Mây và Sóng" là một trong những tác phẩm nổi tiếng của Ta-go, được xuất bản trong tập thơ "Trăng non" vào năm 1915. Nhờ bản dịch của nhà thơ Nguyễn Đình Thi, chúng ta được trải nghiệm một thế giới tâm hồn tuổi thơ kỳ diệu của một em bé thông minh, hiếu thảo, sống hạnh phúc bên mẹ hiền. Bài thơ kể về cuộc tâm tình của một em bé với mẹ mình về những giây phút giao cảm thần tiên của em với thiên nhiên, mây và sóng. Mây và sóng như đang thủ thỉ và trò chuyện cùng em bé đáng yêu ấy.

Trong thế giới tưởng tượng kỳ diệu của mình, em bé đang vui đùa cùng mẹ và ngước nhìn lên bầu trời, nghe tiếng mây trên cao vẫy gọi, kích thích trí tưởng tượng vô tận của em bé. Mây rủ rê em bé cùng đi khám phá vẻ đẹp của thiên nhiên từ sớm đến tối, từ tinh mơ đến hết ngày. Mây cùng với nụ cười và giọng nói thủ thỉ đã trở thành nhân vật trữ tình, có tâm tình riêng của mình. Trăng bạc, sớm vàng cũng là những hiện tượng thiên nhiên kỳ diệu đã làm say mê con người từ thời xa xưa, và vẫn tiếp tục gợi lên niềm thích thú và sự tò mò của người ta, bất kể là trẻ em hay người lớn, dân thường hay nghệ sĩ, các tao nhân mặc khách,...

Trẻ em thường có tâm hồn ngây thơ, hồn nhiên, trong sáng và đặc biệt là giàu trí tưởng tượng. Vì thế, em bé có thể "nói chuyện" với mây và mong muốn được cùng mây đi chơi khắp nơi. Tuy nhiên, tình yêu của đứa con ngoan dành cho mẹ là mãnh liệt và đằm thắm hơn bất cứ điều gì. Từ sự thích thú muốn đi chơi cùng mây, em bé lưỡng lự và phân vân, sau đó từ chối: "Nhưng mà làm thế nào tôi lên trên ấy được?", và "Mẹ đợi tôi ở nhà, tôi có lòng nào bỏ được mẹ tôi?".

Tình yêu thương mẹ là một thứ tình cảm vô cùng tuyệt vời và sâu sắc của con người, điều mà Ta-go đã muốn chia sẻ với các em bé trên khắp thế giới qua bài thơ Mây và Sóng. Bên cạnh tình yêu mẹ cha, tình yêu anh chị em, yêu căn nhà ấm cúng và những kỷ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ cũng đều được ấp ủ trong tâm hồn trong sáng của em bé đang trò chuyện với áng mây. Đó là cảm xúc chủ đạo mà bài thơ muốn truyền tải.

Có gì sung sướng hơn khi:

Con làm mây nhé, mẹ làm mặt trăng

Hai tay con ôm mặt mẹ, còn mái nhà ta là trời xanh...

Với sóng, có nhà thơ Việt Nam đã viết:

Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu...

(Sóng - Xuân Quỳnh)

Hình ảnh Sóng trong bài thơ được xem như một đại diện của đại dương bao la đến với em bé. Sóng đang rì rào reo lên và gọi mời em bé đến với nó. Tuổi thơ của ai trong chúng ta cũng đều từng có khao khát, mơ ước. Sóng thì thầm với em bé về một chuyến đi xa: hát cùng nhau vào buổi sáng, đi mãi mãi với nhau, đi đến bờ biển, sóng sẽ cuốn con đi đến mọi nơi, mọi chân trời xa lạ. Câu thơ miêu tả hình tượng con sóng vỗ vào bờ, liếm vào bãi cát, rồi lại rút ra xa, vồ vào ánh mắt lưu luyến, băn khoăn của em bé theo con sóng xa vời trên biển.

Khi sóng vỗ vào bờ, chúng mỉm cười và nhảy nhót, rồi dần đi xa. Em bé mơ ước được đi xa, nhưng lại đắn đo và băn khoăn khi nghĩ về mẹ. Em không thể đi du ngoạn cùng mây, cũng không thể đi chơi với sóng. Với em, chỉ có tình mẫu tử mới là nguồn vui cao cả thiêng liêng mà tạo hóa đã dành cho con người. Em không muốn để mẹ nhớ, buồn và không thể nào "bỏ mẹ" một giây, một phút. Niềm vui của em luôn chói ngời trong tâm hồn.

Con làm sóng nhé, mẹ làm mặt biển
Con lăn, lăn như làn sóng vỗ, tiếng con cười giòn tan vào với mẹ.
Và không ai trên đời này biết được là mẹ con ta đang ở đâu...

Câu thơ "Con làm sóng nhé, mẹ làm mặt biển" có hàm nghĩa sâu sắc và triết lý. Biển không thể tồn tại nếu không có sóng cũng như có mẹ thì mới có con. Khi sóng vỗ vào bờ, biển hát lên. Khi con cười vui, mẹ cũng hạnh phúc vô cùng. Do đó, con ngoan và vui chơi là hạnh phúc của mẹ. Từ đó, chúng ta có thể thấy rằng nhà thơ sử dụng hình ảnh sóng và biển để nói với tuổi thơ về những điều quan trọng trong cuộc sống.

Bài thơ có tính độc đáo trong cách sử dụng đối thoại giữa em bé với mây và sóng, cùng với tiếng nói thủ thỉ của em với mẹ, tạo nên cấu trúc đặc biệt. Bài thơ trong sáng và đẹp như mây, như sóng, nói về miền tâm hồn sâu kín và đằm thắm nhất của tuổi thơ. Sự yêu thiên nhiên, trí tưởng tượng phong phú, và niềm đam mê phiêu lưu mạo hiểm là những đặc trưng của đời sống tinh thần tuổi thơ. Bài thơ thể hiện sự yêu thương chân thành của em bé dành cho mẹ, cũng như sự khao khát đi tới những chân trời xa vời, nhưng cánh chim còn non yếu, chưa thể bay cao cùng mây, chưa thể đi xa cùng sóng.

Tình mẫu tử vốn là nguồn cảm hứng bất tận cho thi ca, được coi là một giá trị thiêng liêng và vĩnh cửu. Chế Lan Viên đã sử dụng hình ảnh cánh cò trắng bên nôi để tóm tắt quy luật muôn đời của tình mẫu tử:

“Con dù lớn vẫn là con của mẹ
Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con”

Khác với cánh cò trong lời ru của mẹ, bài thơ Mây và sóng của Ta-go sử dụng những hình ảnh thiên nhiên tượng trưng giàu ý nghĩa để tôn vinh tình mẫu tử thiêng liêng. Tuy nhiên, đặc điểm khác biệt của bài thơ là nó được viết từ lời kể của một đứa bé, mang đến cho độc giả ấn tượng bởi vẻ mộng mơ của thiên nhiên và hình ảnh đẹp của một người mẹ hiền. Bài thơ kể về tâm tình của một đứa bé ngây thơ trong những giây phút giao cảm thần tiên với thiên nhiên, với mây và sóng. Qua đó, bài thơ làm hiện rõ hình ảnh của một người mẹ hiền từ và yêu con vô điều kiện.

Trong bài thơ, đứa bé đang ở nhà cùng mẹ, đột nhiên quay đầu nhìn lên trời xanh và nghe thấy tiếng mây trên cao gọi mời. Mây ân cần dẫn đứa bé đi du ngoạn "từ tinh mơ đến hết ngày", vui chơi thoả thích cùng "sớm vàng" và "trăng bạc", từ khi bình minh cho đến khi đêm đến. Mây được nhân hóa, trở thành nhân vật trữ tình, có khuôn mặt với nụ cười và giọng nói thủ thỉ, thể hiện tâm tình. Mây, trăng và sớm là những hiện tượng thiên nhiên mà từ xưa đến nay, từ đứa trẻ đến người lớn tuổi, từ dân thường đến các nghệ sĩ, các nhà văn khách mạc... ai cũng thích chiêm ngưỡng và khám phá vẻ đẹp huyền diệu và sự vĩnh cửu của chúng.

Tâm hồn trong sáng, vô tư và đầy trí tưởng tượng của tuổi thơ đã giúp cho em bé tìm thấy niềm vui khi "trò chuyện" cùng mây và mong muốn được đi chơi khắp nơi. Nhưng tình cảm dành cho mẹ vẫn luôn mãnh liệt và đằm thắm hơn bất cứ điều gì. Dù muốn đi chơi nhưng em bé đã phân vân, lưỡng lự và cuối cùng từ chối, bởi "Làm thế nào tôi lên trên ấy được?" và "Mẹ đợi tôi ở nhà, tôi có lòng nào bỏ được mẹ tôi?". Tình yêu mẹ là một tình cảm rất sâu sắc và đẹp đẽ của con người, đó là điều mà nhà thơ Ta-go muốn truyền tải tới các em bé trên khắp thế giới. Yêu thương gia đình, yêu những kỷ niệm tuổi thơ và yêu những nơi êm ấm là những tình cảm đong đầy trong tâm hồn ngây thơ của em bé. Dù người mẹ không xuất hiện trực tiếp trong bài thơ và không thể hiện được tình cảm của mình, nhưng tình yêu đẹp đẽ ấy lại hiện lên rõ nét qua tâm tư của em bé.

Con làm mây nhé, mẹ làm mặt trăng
Hai tay con ôm mặt mẹ, còn mái nhà ta là trời xanh...
Với sóng, có nhà thơ Việt Nam đã viết:
Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu...

(Sóng - Xuân Quỳnh)

Sóng trong bài thơ được miêu tả như một sứ giả của đại dương xa xôi trên hành trình đến với em bé. Âm thanh sóng reo rì rầm và gọi mời em bé. Có ai trong chúng ta mà chưa từng có khao khát, ước mơ trong tuổi thơ? Sóng đang thầm thì cùng em bé về một chuyến du lịch xa: "Chúng ta ca hát sớm chiều, chúng ta đi mãi mãi", và sau đó là "cứ đi đến bờ biển... sóng sẽ cuốn con đi" đến tất cả những bến bờ, tất cả những chân trời xa lạ. Câu thơ miêu tả hình ảnh con sóng đánh vào bờ, liếm qua bãi cát, rồi lại rút ra xa, và lại vồ vào cái nhìn lưu luyến, băn khoăn của em bé theo con sóng xa vời trên biển.

Các con sóng vui vẻ nhảy múa và dần xa dần đi. Em bé ao ước được đi xa, nhưng lại đắn đo, băn khoăn. Em không thể bay cao cùng với mây, cũng không thể du ngoạn với những con sóng xa xôi. Với em bé, chỉ có mẹ là nguồn vui cao cả, tạo hóa đã dành cho em tình mẫu tử thiêng liêng. Em không nỡ để mẹ nhớ, mẹ buồn và cũng không thể nào bỏ mẹ một giây, một phút được. Người mẹ trong bài thơ có lẽ đã trao cho con tình yêu ngọt ngào và sâu đậm. Người mẹ đã chơi cùng cậu bé, yêu thương cậu bé, đồng hành cùng cậu bé trong mọi khoảnh khắc và cùng cậu bé trải qua tất cả các cung bậc cảm xúc của tuổi thơ, cho nên cậu bé từ chối tất cả những niềm vui chỉ để suy nghĩ đến mẹ. Niềm vui cứ chói ngời mãi hồn em:

Con làm sóng nhé, mẹ làm mặt biển
Con lăn, lăn như làn sóng vỗ, tiếng con cười giòn tan vào với mẹ.
Và không ai trên đời này biết được là mẹ con ta đang ở đâu...

"Con làm sóng nhé, mẹ làm mặt biển" chứa đựng nhiều hàm nghĩa và tính triết lý sâu sắc. Mặt biển và sóng là hai thứ không thể tách rời, như con và mẹ. Khi sóng vỗ bờ, biển cũng hát vang. Khi "con cười giòn tan vào gối mẹ", mẹ cũng hạnh phúc vô cùng. Niềm hạnh phúc của mẹ đơn giản chính là con ngoan và vui chơi. Từ điều này ta thấy tác giả đã sử dụng hình ảnh sóng và biển để truyền tải bao thông điệp đến tuổi thơ. Lúc này, chắc hẳn người mẹ đang cười rất hạnh phúc bên đứa con ngoan của mình.

Tính độc đáo của bài thơ này nằm ở cấu trúc đặc biệt của hai đoạn đối thoại giữa em bé với mây và sóng, xen vào đó là những lời thầm thì của em bé với người mẹ hiền. Nội dung bài thơ nói về miền tâm hồn sâu thẳm và trong trẻo nhất của tuổi thơ, tinh khiết và đẹp như mây, như sóng. Tình yêu thiên nhiên, sức tưởng tượng phong phú và sự thích phiêu lưu mạo hiểm là những trải nghiệm tinh thần của tuổi thơ. Trong bài thơ, em bé được miêu tả với tình yêu thương mẹ mãnh liệt, sâu sắc. Dù chưa thể bay cao cùng mây hay đi xa cùng sóng, nhưng em bé vẫn luôn có giấc mơ và khát khao muốn bay tới mọi chân trời góc biển.