Hoàn cảnh của hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) vào năm 1930 có những đặc điểm đáng chú ý. Đó là thời kỳ Việt Nam đang chịu sự cai trị của thuộc địa Pháp, với những bất công xã hội, áp bức đối với giai cấp công nhân và nhân dân lao động. Đồng thời, các phong trào đấu tranh trong nước đã nổi lên mạnh mẽ, tạo nên một đà cách mạng khắp nơi. Trước đó, có ba tổ chức cộng sản hoạt động độc lập là Cộng sản Việt Nam, Việt Nam Cách mạng Đảng và Việt Nam Quốc dân Đảng. Tuy nhiên, sự phân chia và cạnh tranh giữa ba tổ chức này gây mất đồng lòng và tăng khó khăn trong việc đấu tranh chống lại chế độ thuộc địa. Với ý thức về sự cần thiết của sự thống nhất và đoàn kết, hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam đã được tổ chức dưới sự chủ trì của Nguyễn Ái Quốc (tức Hồ Chí Minh) tại Hương Cảng, Trung Quốc, từ ngày 3 đến ngày 7 tháng 2 năm 1930. Tại hội nghị này, ba tổ chức cộng sản đã hợp nhất thành một đảng duy nhất, Đảng Cộng sản Việt Nam, với mục tiêu chính là giành độc lập, tự do và chủ quyền cho dân tộc Việt Nam.

Hội nghị thành lập Đảng đã định hình các nguyên tắc lý luận và chiến lược cách mạng của Đảng, đặt chủ nghĩa Mac-Lenin và Tư tưởng Hồ Chí Minh làm cơ sở lý thuyết và đường lối cho mọi hoạt động của Đảng. Từ hội nghị thành lập này, Đảng Cộng sản Việt Nam đã trở thành một tổ chức lãnh đạo cách mạng đoàn kết, đồng thời định hình vai trò quan trọng của Đảng trong cuộc chiến giành độc lập và tự do cho dân tộc Việt Nam.

Trong bối cảnh trên, các phong trào đấu tranh trong nước như phong trào công nhân, phong trào nông dân và phong trào bãi khóa của học sinh, sinh viên đã diễn ra mạnh mẽ, tạo nên một làn sóng cách mạng lan rộng khắp nơi. Tuy nhiên, ba tổ chức cộng sản tồn tại và hoạt động riêng rẽ, đấu tranh tranh giành ảnh hưởng với nhau, gây ra sự phân chia và mất đồng lòng trong cuộc chiến cách mạng. Vì vậy, tình hình này đặt ra một yêu cầu cấp bách là cần có một Đảng Cộng sản thống nhất trong cả nước để lãnh đạo cuộc cách mạng ở Việt Nam. Đáp ứng yêu cầu đó, dưới sự chủ trì của Nguyễn Ái Quốc, hội nghị hợp nhất ba tổ chức cộng sản đã diễn ra tại Hương Cảng (Trung Quốc) từ ngày 3 đến ngày 7 tháng 2 năm 1930.