Mùa thu – thời kỳ giao cảm của thiên nhiên và trái tim con người, tình yêu – bí ẩn và đẹp đẽ của cuộc sống. Trong bức tranh ấy, 'Thơ tình cuối mùa thu' của Xuân Quỳnh là điểm nhấn rất ấn tượng. Không lẽ không có ai, kể cả những đôi tình nhân trẻ nào, không biết đến bài thơ đặc biệt này của nữ thi sĩ. Đặc biệt, khi bên ngoài, thiên nhiên cũng đang hóa thân vào bức tranh tĩnh lặng và nồng thắm:

“Cuối trời mây trắng bay

Lá vàng thưa thớt quá

Phải chăng lá về rừng

Mùa thu đi cùng lá

Mùa thu ra biển cả

Theo dòng nước mênh mang

Mùa thu vào hoa cúc”.

Chỉ cần một số hình ảnh, không gian thu tràn ngập màu sắc, cảm xúc của giai đoạn chuyển giao: mây trắng bay ở cuối trời, lá vàng mong manh muốn về rừng, mùa thu đi cùng lá… Mọi thứ đều là dấu hiệu của sự chia lìa và xa cách.

Thời kỳ này là lúc nhạy cảm, tràn đầy nuối tiếc và bàng hoàng. Không gian trở nên rộng lớn, hoang sơ, với hương vị của những kỷ niệm, đắng ngắt. Điều này đặc biệt rõ trong bài thơ của Xuân Quỳnh, một tâm hồn đã trải qua những biến cố của cuộc sống, và đang ở giai đoạn thu của đời. Tuy nhiên, bản chất của Xuân Quỳnh vẫn hiện hữu qua hình ảnh “Mùa thu vào hoa cúc”.

Màu sắc quen thuộc của hoa cúc và sự trung thành của mùa thu thể hiện niềm tin kỳ lạ. Dù bên ngoài đang biến động, nhưng có những điều vẫn không thay đổi, vì chúng thuộc về nhau, hòa quyện vào nhau: Mùa thu gặp hoa cúc, anh thuộc về em. Nhiều người đã nhầm lẫn, hiểu lầm câu thơ thành “mùa thu và hoa cúc”, nhưng chỉ khi là “mùa thu vào hoa cúc” mới thấy sự quấn quýt, tri âm và tri kỷ.

“Chỉ còn anh và em”, câu thơ điệp lại ở đầu bài thơ xác nhận một sự thật như một nguyên lý: anh và em, cùng với mùa, tình yêu của chúng ta đi qua thời gian, vượt qua năm tháng.

“Chợt làn gió heo may

Thổi về xao động cả:

Lối đi quen bỗng lạ

Cỏ lật theo chiều mây

Đêm về sương ướt má

Hơi lạnh qua bàn tay”

Hình ảnh ẩn dụ đậm nét, chứa đựng nhiều dấu hiệu của mùa và trải nghiệm sâu sắc của một người phụ nữ tinh tế. Mùa thu nhiều gió, nhiều sương, có làm người ta khát khao sự ấm áp, che chở nhưng cũng gây ra bao nhiêu biến động, gian truân, thay đổi. Những vật thể trong tác phẩm bỗng trở thành hồn, gợi lên tâm can và cảm xúc.

Có tình yêu nào không phải đối mặt với sóng gió, thác loạn; có duyên nào không gặp trắc trở? Nhưng tình yêu đích thực, duyên số tốt, sẽ vượt qua mọi thử thách. Thời gian là chứng nhận sống động, trung thực.

Nếu tình yêu trong thơ của Xuân Quỳnh ở giai đoạn trước đây làm tan chảy trái tim người trẻ với những khao khát mãnh liệt, những hoài bão sâu sắc, thì ở bài thơ này là sự lắng dịu, bình tâm nhưng đầy đặn niềm tin, sâu sắc:

“Tình ta như hàng cây

Đã vượt qua mùa bão gió

Tình ta như dòng sông

Đã yên ngày thác lũ”.

Hình ảnh của bão gió, thác lũ nhưng đã “vượt qua”, đã “yên bình”. Bến đậu của cuộc sống con người chính là sự bình yên trong tâm hồn. Bến đậu của tình yêu là sự ổn định sau mọi thăng trầm, mọi sóng gió.

“Thời gian như là gió

Mùa đi cùng tháng năm

Tuổi theo mùa đi mãi”.

Những câu thơ trôi chảy như dòng thời gian hoặc là sự nhẹ nhàng, an nhiên của tâm người. An nhiên trước quy luật của thiên nhiên và cuộc sống. An nhiên để trân trọng điều duy nhất: tình yêu.

“Chỉ còn anh và em”

Một lần nữa, câu thơ chốt ở cuối bài thơ nhấn mạnh tình yêu vững chắc, tha thiết, vượt qua mọi khó khăn, thử thách. Sau đó, lại được làm nổi bật ở đầu khổ thơ tiếp theo. Anh và em ở bên nhau như một định mệnh. Nhưng sự bền vững này không phải là sự sắp đặt, là sự chịu đựng. Anh và em ở lại – cùng với tình yêu. Đó mới là ý nghĩa thực sự!

Kìa bao nhiêu người yêu mới

Đi qua cùng heo may

Hai câu thơ cuối cùng để lại nhiều ấn tượng, với cái gì đó man mác và bâng khuâng nhưng không lạc lõng, xa cách như ở khúc đầu. Thơ Xuân Quỳnh có những nỗi buồn, lo lắng, nhưng vẫn là biểu hiện của một tâm hồn chân thành, ấm áp, nhạy cảm nhưng vẫn kiên trì tin yêu.

Cuộc sống dài lắm, mùa thu đến rồi đi. Nhưng những điều thực sự có giá trị sẽ ở lại. Không có điều gì vô nghĩa, không có gì không hợp lý. Cuộc sống tiếp tục và phát triển, chào đón những điều mới, những tình yêu mới, và những trải nghiệm mới. Heo may và mùa thu đều là những nhân chứng của điều đó.

Bài thơ được viết theo thể thơ 5 chữ nhưng lại mang đến một dòng cảm xúc phong phú, sâu sắc, cung bậc. Đọc chỉ cần vài dòng là đã cảm nhận được hương vị âm nhạc tràn ngập. Điều này giúp bài thơ trở thành một tác phẩm 'đối thoại' đầy sức sống khi được nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu phổ nhạc và cất lên trong giai điệu trữ tình, ngọt ngào.