Câu "buồm lộng sóng xô, mai về trúc nhớ" là một câu thơ có cấu trúc ngữ pháp khá đặc biệt và mang tính hình tượng cao. Để phân tích cấu tạo ngữ pháp của câu này, ta có thể chia nó thành hai phần chính, mỗi phần tương ứng với một mệnh đề:

1. **Buồm lộng sóng xô**
- **Buồm** (danh từ): chỉ cánh buồm.
- **Lộng** (động từ): có nghĩa là căng đầy, phồng lên do gió.
- **Sóng xô** (cụm động từ): sóng đẩy, sóng vỗ mạnh.

Trong mệnh đề này, "buồm" là chủ ngữ, "lộng" là vị ngữ, và "sóng xô" là bổ ngữ chỉ hành động tác động lên chủ ngữ.

2. **Mai về trúc nhớ**
- **Mai** (trạng từ chỉ thời gian): ngày mai, tương lai gần.
- **Về** (động từ): trở về.
- **Trúc** (danh từ): cây trúc, ở đây có thể hiểu là biểu tượng cho quê hương, nơi chốn thân thuộc.
- **Nhớ** (động từ): nhớ nhung, hoài niệm.

Trong mệnh đề này, "mai" là trạng ngữ chỉ thời gian, "về" là động từ chính, "trúc" là tân ngữ (đối tượng của hành động "về"), và "nhớ" là động từ bổ sung ý nghĩa cho hành động "về".

Tổng thể, câu thơ này sử dụng cấu trúc ngữ pháp để tạo nên một hình ảnh sống động và gợi cảm. "Buồm lộng sóng xô" gợi lên hình ảnh con thuyền với cánh buồm căng đầy, bị sóng biển xô đẩy, trong khi "mai về trúc nhớ" diễn tả nỗi nhớ nhung, hoài niệm về quê hương khi trở về. Câu thơ mang tính chất tượng trưng và giàu cảm xúc, thể hiện sự kết nối giữa con người và thiên nhiên, giữa hiện tại và tương lai.