M.Bakhtin từng khẳng định: "Truyện không chỉ tái hiện lịch sử đời sống mà còn là hành trình đi tìm con người trong con người". Quả thật, bên cạnh việc phản ánh hiện thực xã hội, nhiều tác phẩm truyện còn là hành trình đi sâu vào thế giới nội tâm nhân vật, khám phá những ẩn khuất trong tâm hồn con người. Điều này được thể hiện rõ nét qua truyện ngắn "Lão Hạc" của nhà văn Nam Cao.
"Lão Hạc" không chỉ tái hiện cuộc sống bần cùng, tăm tối của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám mà còn là hành trình đi tìm con người trong con người của chính nhân vật lão Hạc. Lão Hạc là một người nông dân nghèo khổ, sống cô độc với người con trai và một con chó vàng. Hoàn cảnh đưa đẩy khiến lão phải bán đi mảnh vườn – tài sản duy nhất để lại cho con, rồi bán cả con chó – người bạn thân thiết nhất lúc tuổi già.
Xuyên suốt tác phẩm, ta thấy được những giằng xé trong tâm hồn lão Hạc. Lão luôn tự dằn vặt bản thân vì đã không lo được cho con, vì đã bán "cậu Vàng". Lão day dứt, ân hận đến mức bật khóc như một đứa trẻ khi kể với ông giáo về việc bán chó.
Đặc biệt, cái chết đầy bi thương của lão Hạc là minh chứng rõ nét nhất cho "hành trình đi tìm con người trong con người". Lão chọn cách tự tử bằng bả chó, một cái chết dữ dội để bảo toàn tấm lòng trong sạch, bảo toàn nhân phẩm của một người cha, một người nông dân lương thiện. Cái chết ấy là sự giải thoát cho tâm hồn đầy đau khổ, là cách lão Hạc tìm lại chính mình sau những bế tắc, tuyệt vọng của cuộc đời.
Thông qua số phận và hành trình tâm lý của lão Hạc, Nam Cao đã khắc họa thành công hình ảnh người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám: nghèo khổ, bất hạnh nhưng giàu lòng tự trọng và giàu tình yêu thương. Đồng thời, nhà văn cũng góp phần khẳng định giá trị nhân văn sâu sắc của tác phẩm: lên án xã hội bất công đẩy con người vào đường cùng và ngợi ca vẻ đẹp tâm hồn của người nông dân.