Nguyễn Du (sinh ngày 3 tháng 1 năm 1766? –1820)  tự là Tố Như , hiệu là Thanh Hiên, biệt hiệu là Hồng Sơn lạp hộ, Nam Hải điếu đồ, là một nhà thơ, nhà văn hóa lớn thời Lê mạt, Nguyễn sơ ở Việt Nam.Nguyễn Du thật sự là một trong những nhà thơ lớn và nhà văn hóa nổi tiếng của thời kỳ Lê mạt và Nguyễn sơ ở Việt Nam. "Truyện Kiều," tác phẩm vĩ đại của ông, đã trở thành một biểu tượng của văn hóa Việt Nam và có tầm ảnh hưởng rộng rãi trên toàn thế giới. Tình yêu và lòng kiên nhẫn của Nguyễn Du trong cuộc đời đầy biến cố đã thể hiện qua những tác phẩm văn học của ông. Tên tuổi của ông đã trường tồn qua thời gian và vinh danh không chỉ trong nước mà còn trên trường quốc tế. UNESCO đã công nhận đóng góp to lớn của Nguyễn Du vào văn hóa thế giới, làm cho ông trở thành một trong những danh nhân văn hóa thế giới.

Thời kỳ mà Nguyễn Du sống thực sự là một giai đoạn đầy biến cố trong lịch sử Việt Nam, và sự tương tác của ông với những sự kiện và tình huống này đã làm nổi bật tài năng và lòng nhân đạo của ông. Dưới đây là một số điểm quan trọng về cuộc đời và tác phẩm của Nguyễn Du:

- Tài năng văn học: Nguyễn Du được công nhận là một thiên tài văn học. Khả năng sáng tạo thơ và viết văn của ông đã tạo nên những tác phẩm vĩ đại và trường tồn qua thời gian, như "Truyện Kiều."

- Hiểu biết thực tế xã hội: Cuộc đời của Nguyễn Du đã đưa ông tiếp xúc với nhiều khía cạnh của xã hội thời đại, từ cuộc kháng chiến chống Mạc đến sự thay đổi chính trị và xã hội do phong trào Tây Sơn gây ra. Điều này đã giúp ông hiểu biết sâu sắc về cuộc sống và nỗi đau khổ của nhân dân.

- Sự thông cảm và nhân đạo: Nguyễn Du đã thể hiện lòng thông cảm và nhân đạo sâu sắc trong tác phẩm của mình, đặc biệt là trong việc vẽ lên hình ảnh những nhân vật bị đau khổ và hy sinh trong cuộc đời. Điều này đã làm cho tác phẩm của ông trở nên đầy lòng nhân ái và thấm đạt.

- Di sản văn học vĩ đại: "Truyện Kiều" không chỉ là một tác phẩm vĩ đại của văn học Việt Nam mà còn là một biểu tượng của lòng nhân đạo và tài năng văn học của Nguyễn Du. Tác phẩm này đã vượt qua biên giới quốc gia và thể hiện tầm ảnh hưởng toàn cầu.

Cuộc đời và tác phẩm của Nguyễn Du là một nguồn cảm hứng vô tận cho văn học và văn hóa Việt Nam, và ông vẫn được tôn vinh và kính trọng như một biểu tượng quan trọng trong lịch sử văn chương và xã hội của nước này.

Cuộc đời trẻ thơ của Nguyễn Du đã trải qua nhiều khó khăn và biến cố gia đình đáng tiếc. Mồ côi cha ở tuổi 10 và mồ côi mẹ ở tuổi 13 đã đánh đổi cuộc sống ấm no và xa hoa mà gia đình họ từng có. Sự mất mát và khó khăn này không chỉ ảnh hưởng đến cuộc sống gia đình mà còn có thể thấy trong tác phẩm văn học của Nguyễn Du, nơi ông thường thể hiện sự đau khổ và hy sinh của nhân vật trong bối cảnh xã hội đầy biến động. Sự trải qua những khó khăn và gắn bó với anh trai là Nguyễn Khản đã tạo nên một phần trong tình yêu thương và lòng biết ơn của Nguyễn Du đối với gia đình và nguồn gốc của mình. Những trải nghiệm này cũng đã đóng góp vào việc hình thành tâm hồn và tác phẩm của ông, biến Nguyễn Du thành một nhà thơ và văn học gia tài năng và nhạy bén trong việc thể hiện con người và xã hội qua từng câu thơ và đoạn văn của mình.

Năm 1783, Nguyễn Du thi Hương đỗ tam trường (tú tài), sau đó không rõ vì lẽ gì không đi thi nữa. Trước đây, một võ quan họ Hà (không rõ tên) ở Thái Nguyên , không có con nên đã nhận ông làm con nuôi. Vì thế, khi người cha này mất, Nguyễn Du được tập ấm một chức quan võ nhỏ ở Thái Nguyên.

Năm 1820, Gia Long mất, Minh Mạng (1791-1840) lên ngôi, Nguyễn Du lại được cử làm Chánh sứ đi Trung Quốc, nhưng chưa kịp lên đường thì mất đột ngột (trong một trận dịch khủng khiếp làm chết hàng vạn người lúc bấy giờ) ở kinh đô Huế vào ngày 10 tháng 8 năm Canh Thìn tức 18 tháng 9 năm 1820.

Sự đề cao xúc cảm và tình cảm nhân đạo trong sáng tác của Nguyễn Du thật sự là điểm nổi bật và quan trọng trong nội dung của các tác phẩm của ông. Ông đã thể hiện sự cảm thông sâu sắc đối với cuộc sống và con người, đặc biệt là những người bất hạnh và khắc phục được tình cảm này qua từng bản thơ và đoạn văn của mình.

Cái nhìn nhân đạo của Nguyễn Du đã giúp ông trở thành một trong những tác giả tiêu biểu của trào lưu nhân đạo chủ nghĩa trong văn học cuối thế kỷ 18 và đầu thế kỷ 19. Ông thường thể hiện sự quan tâm đến những khía cạnh của cuộc sống xã hội, nhất là đối với những người dân bình thường và người nghèo khó.

Sáng tác của Nguyễn Du được lưu hành ngay từ lúc ông còn sống. Tương truyền Truyện Kiều được Phạm Quý Thích nhuận sắc và cho in ở phố Hàng Gai - Hà Nội lúc ấy. Sau khi Nguyễn Du mất chỉ vài chục năm, vua Tự Đức từng có sớ cho quan tỉnh Nghệ An thu thập tất cả di cảo của Nguyễn Du để đưa về kinh. Từ đó đến nay, việc sưu tập, nghiên cứu phổ biến di sản văn học của Nguyễn Du vẫn còn tiếp tục. Còn có những ý kiến hồ nghi tác giả một số bài thơ chữ Hán vẫn được coi là của Nguyễn Du. Việc xác định thời điểm ra đời của các tác phẩm chưa được giải quyết, kể cả thời điểm Nguyễn Du viết Truyện Kiều. Mặc dù đã mất nhiều công sức, nhưng các ý kiến trong giới nghiên cứu vẫn còn rất khác nhau.

"Truyện Kiều" cũng là một ví dụ xuất sắc về sự đề cao tình yêu và vẻ đẹp kì diệu của tình yêu lứa đôi. Cuốn tiểu thuyết này không chỉ kể về cuộc đời đầy bi kịch của nhân vật chính Kiều mà còn thể hiện tình yêu cao cả, sự hy sinh và lòng kiên trì của cô. Đây là một tác phẩm vĩ đại về tình yêu và lòng nhân đạo, và đã để lại dấu ấn sâu sắc trong văn học Việt Nam và thế giới.

Một số tác phẩm nổi tiếng có thể kể đến như sau:

+ Sáng tác bằng chữ Hán: gồm ba tập thơ là Thanh Hiên thi tập, Nam Trung tạp ngâm, Bắc Hành tạp lục.

+ Sáng tác bằng chữ Nôm: Đoạn trường tân thanh (thường gọi là Truyện Kiều), Văn chiêu hồn.

Nguyễn Du là nhà thơ Việt Nam được thế giới biết đến nhiều nhất trong tất cả những nhà thơ Việt Nam, vì một lý do duy nhất là mọi người đều nhận rằng Nguyễn Du là một nhà thơ có tính chất Việt Nam nhất, nghĩa là cái mà chúng ta gọi là “dân tộc”. Khó lòng thấy được một người ngoại quốc nào, dù có cái học sâu sắc thông thái về ngôn ngữ và văn hoá Việt Nam mà có thể thưởng thức, hiểu nổi tất cả cái không khí thơ mộng tràn trề lai láng của thơ Nguyễn Du, nhưng sở dĩ Nguyễn Du được ngoại quốc biết tên là do đại danh của Nguyễn Du đối với dân tộc Việt Nam.

Nguyễn Du không chỉ là một bậc đại thi hào mà còn là một bậc đại hiền triết, và tác phẩm của ông thể hiện sự tương tác phức tạp giữa văn hóa, ngôn ngữ và tình thần của dân tộc Việt Nam. Việc Nguyễn Du đưa tiếng nói của ngôn ngữ Việt Nam đến một tầm cao mới và biểu đạt một phần quan trọng của tâm hồn và tinh thần dân tộc Việt qua từng câu thơ và đoạn văn của mình thực sự là một sự cống hiến vô cùng quý báu cho văn hóa và văn chương Việt Nam. Cuộc sống và tác phẩm của ông thể hiện sự hiểu biết sâu sắc về bản chất của dân tộc và văn hóa Việt Nam, và đã trở thành một phần quan trọng trong sự phát triển và bảo tồn của bản sắc văn hóa của quê hương. Sự tương tác giữa văn chương và dân tộc là một phần không thể thiếu của sự phát triển văn hóa và định hình tình thần của một dân tộc. Nguyễn Du đã đóng góp không ít vào việc tạo dựng và bảo tồn bản sắc văn hóa của dân tộc Việt Nam thông qua tác phẩm của mình, và ông vẫn được xem là một biểu tượng quan trọng trong lịch sử văn chương và văn hóa của nước này.