Soạn bài: Thành ngữ

Thế nào là thành ngữ?

Câu 1 (trang 143 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   Cụm từ lên thác xuống ghềnh có hai từ trái nghĩa lên-xuống tạo nên phép đối.

   a. Ta không thể thay thế, chêm xen hay thay đổi các từ trong cụm từ được. Vì cụm từ đã có cấu tạo cố định, có liên kết hoàn chỉnh.

   b. Đặc điểm cấu tạo cụm từ : có cấu tạo cố định và biểu thị một nghĩa hoàn chỉnh.

Câu 2 (trang 143 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   a. lên thác xuống ghềnh có nghĩa :

   - Nghĩa đen : hành động di chuyển ngược chiều nơi địa hình khó khăn.

   - Nghĩa bóng : chỉ sự gian nan, khó nhọc.

   b. Nghĩa của cụm từ nhanh như chớp : Hàm ý so sánh sự việc và hành động diễn ra mau lẹ, quá nhanh chóng.

Sử dụng thành ngữ

Câu 1 (trang 144 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1): Vai trò thành ngữ :

   - bảy nổi ba chìm : làm vị ngữ của câu.

   - tắt lửa tối đèn : làm bổ ngữ cho động từ “phòng”.

Câu 2 (trang 144 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   Việc sử dụng các thành ngữ vừa ngắn gọn lại mang tính hình tượng, biểu cảm cao.

Luyện tập

Câu 1 (trang 145 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   a. sơn hào hải vị : những món ăn ngon, quý được lấy trên rừng dưới biển.

   nem công chả phượng : những món ngon, quý được trình bày đẹp.

   b. khỏe như voi : ý nói sức khỏe hơn người.

   tứ cố vô thân : không người thân thích, nghèo khổ.

   c. da mồi tóc sương : ý chỉ người đã già, tóc đã mang màu sương, da đồi mồi.

Câu 2 (trang 145 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1): Kể vắn tắt truyện :

   - Con Rồng cháu tiên :

   Ngày xưa ở Lạc Việt có một vị thần nòi rồng là Lạc Long Quân. Trong một lần lên cạn giúp dân diệt trừ yêu quái, Lạc Long Quân đã gặp và kết duyên cùng nàng Âu Cơ vốn thuộc giống tiên sống vùng núi cao phương Bắc. Sau đó Âu Cơ có mang và sinh ra một bọc trăm trứng. Bọc trứng nở ra một trăm người con. Vì Lạc Long Quân không quen sống trên cạn nên hai người đã chia nhau người lên rừng người xuống biển, mỗi người mang năm mươi người con đi. Người con trưởng theo Âu Cơ lên làm vua, xưng Hùng Vương, đóng đô đất Phong Châu, đặt tên nước Văn Lang, mười mấy đời không đổi.

   - Ếch ngồi đáy giếng :

   Một con ếch sống trong giếng lâu ngày, nó nhìn bầu trời trên cao qua miệng giếng và nghĩ rằng trời chỉ to bằng cái vung. Xung quanh nó cũng chỉ toàn các con vật bé nhỏ, vì thế nó coi mình là chúa tể. Một ngày mưa to, nước dâng đưa ếch ra khỏi giếng. Quen thói huênh hoang, ếch ta bị một con trâu đi qua dẫm bẹp.

   - Thầy bói xem voi :

   Một buổi ế hàng, năm ông thầy bói cùng nhau đi xem voi. Mỗi thầy sờ một bộ phận của voi và có những nhận định về con voi khác nhau. Các thầy tranh cãi và xảy ra xô xát, đánh nhau toác đầu.

Câu 3 (trang 145 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   - Lời ăn tiếng nói

   - Một nắng hai sương

   - Ngày lành tháng tốt

   - No cơm ấm áo

   - Bách chiến bách thắng

   - Sinh cơ lập nghiệp

Câu 4 (trang 145 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   - Nhà tranh vách đất: nhà mái tranh, tường làm bằng đất ⇒ cảnh nghèo xơ xác.

   - Thuần phong mĩ tục: phong tục, tập quán, lối sống tốt đẹp, mang bản sắc riêng.

   - Vững như bàn thạch: Bàn thạch - bàn bằng đá ⇒ rất vững vàng, không gì lay chuyển được.

   - Gan vàng da sắt: phẩm chất cao quý của con người trung thành, kiên định.

   - Chó cắn áo rách: Đã nghèo khổ lại còn gặp thêm tai nạn.

   - Ruột nóng như cào: suốt ruột, bồn chồn, không yên lòng.

   - Nhắm mắt làm ngơ: Cố tình lảng tránh, làm ra vẻ không hay biết gì.

   - Mèo nhỏ bắt chuột nhỏ: Biểu thị việc làm vừa phải, phù hợp với khả năng.

   - Mèo mù vớ cá rán: Sự may mắn bất ngờ ngoài khả năng.

   - Ruột để ngoài da: Đểnh đoảng hay quên, vô tâm, vô tình.

Soạn bài: Thành ngữ

I. Thế nào là thành ngữ?

Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định để biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh.

Câu 1:

a. Cụm từ "lên thác xuống ghềnh" có cấu tạo gồm 4 từ - có nghĩa trái ngược nhau (lên xuống)

Ta không thể thay thế bất cứ từ nào trong cụm từ này và cũng không thể chêm xen một từ khác nào, cũng không thể thay đổi vị trí của các từ trong cụm từ.

=> Bởi vì cụm từ đã có cấu tạo cố định, các từ tạo nên chúng đã liên kết thành một khối hoàn chỉnh, nếu ta thay đổi nó dẽ trở nên cọc cạch, mất đi sự hoàn chỉnh.

b. Kết luận về cụm từ:

- Có cấu tạo cố định

- Biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh

Câu 2: Tìm hiểu ý nghĩa của cụm từ "lên thác xuống ghềnh":

- Nghĩa đen: lên - xuống: chỉ hành động di chuyển ngược chiều nhau; thác - ghềnh: sự khó khăn, nguy hiểm.

- Nghĩa bóng: là vượt qua những nơi có nhiều gian nan, hiểm nguy.

- Ý nghĩa của thành ngữ "nhanh như chớp": rất nhanh ta chưa kịp nhìn đã biến mất rồi và đi rất xa.

Nói nhanh như chớp: hàm ý so sánh sự việc và hành động diễn ra nhanh chóng, mau lẹ quá mức.

II. Sử dụng thành ngữ

Câu 1: Xác định vai trò của thành ngữ.

- Bảy nổi ba chìm -> làm vai trò vị ngữ của câu

- Tắt lửa tối đèn -> làm bổ ngữ cho động từ "phòng".

Câu 2: Cái hay của hai câu thành ngữ trên.

- Ngắn gọn, hàm súc tiết kiệm được lời.

- Tính hình tượng cao vì cho ta nhiều ấn tượng sinh động.

III. Luyện tập

Câu 1:

a. Các thành ngữ: sơn hào hải vị, nem công chả phượng. Nghĩa của các thành ngữ này để chỉ những món ăn quý hiếm trên núi, vị ngon quý hiếm ở biển.

b. Các thành ngữ: khoẻ như voi, tứ cố vô thân. Nghĩa của thành ngữ: Tứ là bốn; cố là quay đầu nhìn lại; vô là không; thân là người thân, bà con họ hàng; đơn độc, không có họ hàng thân tích, không nơi nương tựa.

c. Thành ngữ: da mồi tóc sương. Nghĩa thành ngữ: + Da đồi mồi có nổi những chấm đen, xanh, nhất là ở hai bàn tay và mặt; tóc sương là tóc bạc trắng => Con người thay đổi nhan sắc hình dáng, trở nên tàn tạ già nua.

Câu 2:

Xem lại "Con rồng cháu tiên", "Ếch ngồi đáy giếng", "Thầy bói xem voi".

Câu 3: Điền thêm yếu tố để thành ngữ được trọn vẹn.

- Lời ăn tiếng nói

- Một nắng hai sương

- Ngày lành tháng tốt

- No cơm ấm áo

- Bách chiến bách thắng

- Sinh cơ lập nghiệp

Câu 4:

- Nhà tranh vách đất: nhà có mai tranh, tường làm bằng đất => cảnh nghèo xơ xác.

- Thuần phong mĩ tục: phong tục, tập quán, lối sống tốt đẹp, mang bản sắc riêng của một dân tộc.

- Vững như bàn thạch: Bàn thạch tức là bàn bằng đá => rất vững vàng, không gì lay chuyển được.

- Gan vàng da sắt: biểu thị phẩm chất cao quý của con người trung thành, kiên định không gì lay chuyển.

- Chó cắn áo rách: Đã nghèo khổ lại còn gặp thêm tai nạn.

- Ruột nóng như cào: Rất suốt ruột, bồn chồn, không yên lòng.

- Nhắm mắt làm ngơ: Cố tình lảng tránh, làm ra vẻ không hay biết gì về sự việc đang diễn ra.

- Mèo nhỏ bắt chuột nhỏ: Biểu thị việc làm vừa phải, phù hợp với khả năng và sức lực của mình.

- Mèo mù vớ cá rán: Sự may mắn bất ngờ ngoài khả năng.

- Ruột để ngoài da: Đểnh đoảng hay quên, vô tâm, vô tình.