Hồ Xuân Hương là một trong những nhà thơ lớn, có đóng góp không nhỏ trong nền văn học trung đại Việt Nam. Về chủ đề thiên nhiên, bà thường mang vào trang thơ của mình những cảnh sắc bình dị, gần gũi và “Cảnh thu” là một trong những bài thơ đặc sắc của Hồ Xuân Hương khi miêu tả cảnh. Bài thơ là một bức tranh thiên nhiên mùa thu vắng lặng, đơn sơ và đượm buồn, đồng thời cũng thể hiện tình yêu thiên nhiên của Hồ Xuân Hương.

Mở đầu bài thơ, nhà thơ đã giới thiệu khái quát không gian của một buổi chiều thu có mưa lún phún:

Thánh thót tàu tiêu mấy giọt mưa
Bút thần khôn vẽ cảnh tiêu sơ,

“Thánh thót” ở đây có nghĩa là tiếng nước nhỏ từng giọt, Hồ Xuân Hương dùng từ thánh thót để miêu tar những giọt mưa đang rơi chậm rãi, từng giọt từng giọt trên các tàu lá chuối. Tiếp theo bà lại dùng từ “cảnh tiêu sơ” để chỉ tổng quan về cảnh vật mùa thu lúc này. Cảnh tiêu sơ ý chỉ cảnh vật mùa thu thật đơn sơ và vắng lặng.

Hai câu thơ đầu nhằm miêu tả những giọt mưa rơi không ngớt từng giot, từng giọt thánh thót trên tàu chuối, tàu tiêu đổ xuống. Dẫu lúc này có bút thần cũng không thể nào vẽ lên được cái phong cảnh đơn sơ, tẻ nhạt, đượm buồn này được.

Xanh om cổ thụ tròn xoe tán
Trắng xóa tràng giang phẳng lặng tờ

Câu thơ thứ 3 và thứ 4 đặc tả màu sắc và đường nét bức tranh thiên nhiên với một màu xanh tươi tốt, đầy sức sống của cây “cổ thụ, xanh om” với cái tán thật tròn “tròn xoe tán”. Hình ảnh con sông dài, trường giang lặng lẽ như tờ giấy đứng im “phẵng lặng tờ” ý chỉ dòng sông như phản chiếu nền trời – một màu trắng xóa.

Bầu dốc gian sơn say chấp rượu
Túi lưng phong nguyệt nặng vì thơ

Câu thơ thứ 5 “Bầu dốc gian sơn say chấp rượu” ý nói người đã chếnh choáng hơi men, cho dẫu đã tửu lượng trong người đã cạn hết một bầu rượu nhưng trước cảnh đẹp hữu tình của đất nước thì lại càng muốn uống thêm cho say túy lúy, say chấp rượu. Cái say ở đây là không chỉ chếnh choáng qua men rượu mà còn ngất ngây say mê cảnh đẹp độc đáo của quê hương.

Ở câu thơ tiếp theo, Hồ Xuân Hương đã sử dụng cụm từ “Túi lưng phong nguyệt”, ý nói túi chứa chưa đầy gió trăng, vẫn còn lưng, đồng thời “cái túi” này cũng là cái túi đựng thơ của các nhà thơ xưa, thường đeo sau lưng.

Như vậy cả câu “Túi lưng phong nguyệt nặng vì thơ” ý nói cái túi thơ dẫu chưa đầy, túi lưng phong nguyệt nhưng trước cảnh lãng mạn này tác giả cũng ngẫu hứng, cảm thấy nôn nao hồn thơ, say đắm, nặng vì thơ.

Nói một cách ngắn gọn, cả hai câu thơ 5 và 6, ý nói, đứng trước phong cảnh hữu tình này cho dẫu không say, cũng phải say. Cho dẫu thơ chưa đầy túi, cũng ngây ngất chan chứa hồn thơ.

Cho hay cảnh cũng ưa người nhỉ
Thấy cảnh ai mà chẳng ngẩn ngơ.

Cảnh ưa người hay người ưa cảnh? Đây là một cách nói bóng bẩy, trữ tình, nhấn mạnh. Do đó, đứng trước cảnh thu đầy quyến rũ, du khách nào mà không cảm thấy ngỡ ngàng, đắm đuối, mê say đến ngẩn ngơ!

Cả bài thơ đều đặc tả cảnh mùa thu đơn sơ, tẻ nhạt nhưng lại vô cùng trữ tình và lãng mạn. Có thể nói “Cảnh thu” là một bài thơ đặc sắc của nữ sĩ Hồ Xuân Hương. Bài thơ là một trong những tác phẩm tiêu biểu khi viết về thiên nhiên của bà. Đọc bài thơ người đọc ấn tượng bởi cảnh sắc mùa thu đẹp và tĩnh lặng cùng cái nhìn rất chân thực, gần gũi của bà chúa thơ Nôm.