Về nội dungChí Phèo là hiện thân của tầng lớp nông dân bị tha hóa cả về thể xác lẫn tinh thần. Từ một người nông dân lương thiện, bị đẩy vào tù bởi sự lừa lọc của Bá Kiến, Chí Phèo trở thành một con quỷ dữ, một kẻ chuyên đi gây rối và phá hoại. Câu chuyện của Chí là hành trình đi từ lương thiện, sang tha hóa, rồi khát khao làm lại cuộc đời nhưng không thể quay trở về cuộc sống lương thiện. Cuối cùng, anh chọn cái chết để giải thoát.
Chủ đề của tác phẩm là sự tha hóa của con người dưới tác động của xã hội bất công, và sâu xa hơn là sự mất mát về phẩm giá, nhân cách khi con người bị đẩy đến bờ vực tăm tối. Qua đó, Nam Cao phê phán xã hội phong kiến, nơi tầng lớp thống trị đã biến những con người lương thiện thành quỷ dữ.
Lão Hạc là một người nông dân lương thiện, nghèo khổ, sống trong hoàn cảnh đầy bi kịch. Lão không chỉ đối diện với nỗi đau mất con, mà còn bị đẩy đến đường cùng về kinh tế, phải bán đi con chó - vật kỷ niệm của đứa con trai. Để giữ gìn lòng tự trọng và bảo vệ số tiền dành cho con, lão đã chọn cái chết trong đau đớn.
Qua nhân vật Lão Hạc, Nam Cao muốn thể hiện sự cao quý trong phẩm giá của những người nông dân nghèo, đồng thời phê phán sự bất công và vô cảm của xã hội phong kiến đã đẩy họ vào hoàn cảnh bi đát, không lối thoát.
Về nghệ thuật
Nam Cao đã xây dựng
Chí Phèo theo kiểu nhân vật điển hình của sự tha hóa, với sự
đối lập giữa con người trước và sau khi tha hóa. Ngôn ngữ của Chí mang tính dữ dội, phẫn uất và đầy thù hận, đặc biệt là những lời chửi mắng thể hiện sự cô độc và lạc lõng trong xã hội. Tác phẩm có kết cấu chặt chẽ với lối kể chuyện lồng ghép hiện tại và quá khứ, giúp khắc họa rõ nét sự thay đổi của nhân vật.
Bút pháp của Nam Cao trong
Chí Phèo thiên về sự
trần trụi, hiện thực và phê phán xã hội, nhưng cũng chứa đựng sự đồng cảm sâu sắc với con người trong hoàn cảnh bi thảm.
Trong
Lão Hạc, Nam Cao sử dụng nghệ thuật kể chuyện giàu cảm xúc và sâu sắc hơn. Ông đã tạo ra một
nhân vật lão nông điển hình với nỗi đau giằng xé về lòng tự trọng và tình phụ tử. Ngôn ngữ của lão Hạc mang tính giản dị, chân thật, không phẫn nộ như Chí Phèo, mà chủ yếu thể hiện nỗi đau âm thầm. Cái chết của lão mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, là sự lên tiếng cho nhân phẩm của người nông dân trong hoàn cảnh cùng cực.
Bút pháp trong
Lão Hạc có sự kết hợp giữa
hiện thực và trữ tình, khi mà nỗi đau, tình thương và bi kịch cuộc sống được miêu tả một cách tinh tế, nhẹ nhàng, nhưng đầy ám ảnh.