Cách bố trí các dòng thơ thành từng cặp đối lập về nghĩa trong hai khổ thơ đầu bài thơ "Mẹ" của Đỗ Trung Lai không chỉ tạo ra sự đối sánh mạnh mẽ giữa hình ảnh mẹ và hình ảnh cây cau mà còn có nhiều tác dụng nghệ thuật rõ rệt.

1. **Tạo sự tương phản**: Những dòng thơ đối lập làm nổi bật sự khác biệt giữa hai hình ảnh: cây cau – biểu tượng cho sức sống, tuổi trẻ và sự vươn lên; và mẹ – biểu trưng cho sự hi sinh, tuổi tác và sự giảm sút. Qua đó, người đọc cảm nhận sâu sắc hơn về quy luật tự nhiên của cuộc sống, sự chuyển biến từ thanh xuân đến tuổi già.

2. **Khắc sâu tình cảm, nỗi niềm**: Những cặp đối lập giúp thể hiện tình cảm tri ân, sự trân trọng của tác giả đối với mẹ. Mặc dù mẹ còng lưng, tóc bạc nhưng tình yêu thương và sự chăm sóc của mẹ vẫn luôn vững bền, không thay đổi. Điều này tạo ra một cảm giác thương xót, đau lòng cho người đọc.

3. **Gợi mở suy nghĩ**: Sự đối lập giữa cây cau và mẹ cũng khiến người đọc suy ngẫm về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên, giữa sự sống và cái chết. Qua hình ảnh cây cau với những đặc điểm tươi đẹp, mạnh mẽ, người đọc có thể liên tưởng tới sự kiên cường trong cuộc sống, còn hình ảnh mẹ lại gợi lên sự âm u, trĩu nặng của tuổi già.

4. **Tăng cường giá trị hình tượng**: Cách bố trí này cũng làm nổi bật vẻ đẹp của những hình ảnh cụ thể trong thơ. Mẹ và cau trở thành hai biểu tượng mang ý nghĩa sâu sắc, qua đó truyền tải cảm xúc chân thành và sâu sắc của tác giả.

Tóm lại, cách bố trí đối lập trong các dòng thơ không chỉ tạo ra sức hấp dẫn về mặt nghệ thuật mà còn góp phần lan tỏa những suy tư, cảm xúc phong phú dành cho mẹ – hình tượng cao quý trong văn học Việt Nam.