Cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn (1627-1672) là một trong những cuộc nội chiến kéo dài và đẫm máu trong lịch sử Việt Nam giữa hai đại gia tộc quyền lực là Trịnh và Nguyễn. Cuộc chiến này chủ yếu diễn ra ở miền Bắc và miền Nam Việt Nam, với những điểm nhấn đáng chú ý như sau:

### Nguyên nhân
1. **Chính trị**: Sau cái chết của vua Lê Thế Tông (1623), quyền lực trong triều Lê dần dần bị chiếm lĩnh bởi các lãnh chúa. Nhà Trịnh tại Bắc Bộ và nhà Nguyễn tại miền Nam đều có tham vọng mở rộng quyền lực.
2. **Kinh tế**: Sự phát triển kinh tế ở miền Nam dưới sự lãnh đạo của Nguyễn, đặc biệt là các hoạt động thương mại, cũng thúc đẩy sự đối đầu.

### Diễn biến
1. **Giai đoạn đầu (1627-1649)**:
- Năm 1627, cuộc chiến tranh chính thức bắt đầu khi Trịnh Tráng (lãnh đạo nhà Trịnh) tấn công vào miền Nam để mở rộng lãnh thổ.
- Trong những năm 1630, cả hai bên đã có nhiều cuộc đụng độ và chiến tranh diễn ra, nhưng không bên nào chiếm ưu thế rõ rệt.
- Năm 1649, trận đánh lớn diễn ra giữa hai bên, nhưng cuộc chiến vẫn chưa ngã ngũ.

2. **Giai đoạn giữa (1650-1672)**:
- Năm 1650, chiến tranh lại bùng nổ, nhưng tình hình vẫn tiếp diễn tương tự.
- Nguyễn Phúc Nguyên (lãnh đạo nhà Nguyễn) cố gắng xây dựng miền Nam và mở rộng quyền lực, trong khi Trịnh Tráng tập trung vào việc duy trì quyền lực ở miền Bắc.
- Các cuộc chiến diễn ra liên tục nhưng không có bên nào đạt được chiến thắng quyết định.

3. **Kết thúc (1672)**:
- Năm 1672, Trịnh và Nguyễn ký hiệp định hòa bình, chấm dứt xung đột ở mức độ lớn. Tuy nhiên, sự chia cắt vẫn tồn tại giữa hai miền Bắc - Nam.
- Cuộc chiến mang lại nhiều tổn thất cho cả hai bên, và làm tê liệt không chỉ lực lượng quân sự mà còn cả kinh tế của đất nước.

### Hệ quả
- **Chia cắt lãnh thổ**: Việt Nam bị chia thành hai thực thể chính trị khác nhau: miền Bắc do nhà Lê và Trịnh lãnh đạo, và miền Nam dưới sự kiểm soát của nhà Nguyễn.
- **Phát triển văn hóa và kinh tế**: Cả hai bên đều có những đóng góp riêng cho sự phát triển văn hóa và kinh tế của đất nước trong thời kỳ này, với nhà Nguyễn chú trọng vào các hoạt động thương mại và khai thác đất đai.
- **Di sản**: Cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn đã để lại nhiều di sản về cả văn hóa, lịch sử và những bài học về sự phân chia quyền lực cũng như hậu quả của nội chiến.

Cuộc chiến tranh Trịnh - Nguyễn không chỉ là một cuộc xung đột quân sự mà còn là một chỉ dấu quan trọng trong quá trình hình thành lịch sử và bản sắc dân tộc Việt Nam.