Trong vườn hoa, không phải tất cả các loài hoa có thể tỏa sáng, tươi thắm, và trong lĩnh vực văn chương cũng tương tự, không phải mọi tác phẩm đều có thể tồn tại qua thời gian. Tuy nhiên, Nguyễn Đình Chiểu, một danh sĩ kiệt xuất của dân tộc, đã đánh thức tinh thần sống của tác phẩm "Chạy Giặc" để biến nó thành một trong những bản thơ tượng trưng xuất sắc nhất trong dòng thơ yêu nước trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp.

Nguyễn Đình Chiểu nổi tiếng với nhiều tác phẩm thơ đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc như "Lục Vân Tiên," "Chúng tử tế mẫu văn,"... Tuy nhiên, năm 1858, khi thực dân Pháp xâm lược nước ta, với những hành động dã man và tàn bạo, lòng căm thù đối với kẻ thù của nhà thơ đã trở nên trăn trở và cao lớn.

Nhờ ngòi bút điêu luyện, nhà thơ đã minh họa một bức tranh đầy đau thương về hiện thực đất nước trong giai đoạn đầu bị xâm lược. Đoạn đầu của bài thơ mô tả cuộc tấn công của quân Pháp vào thành Gia Định, cùng với hai câu thơ đầu:

"Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây,

Một bàn cờ thế phút sa tay."

Tại đó, một cuộc họp chợ đã biểu thị cuộc sống yên bình và ấm cúng của nhân dân. Nhưng tiếng súng Tây đột ngột đã chấn động cuộc sống hàng ngày của họ. Cuộc tấn công đẫm máu này đã chuyển cuộc họp chợ từ bình yên sang tàn bạo, và việc nhà thơ gọi tiếng súng của quân Pháp là "tiếng súng Tây" là một cách trực diện thể hiện sự căm ghét và lên án sự xâm lăng của họ. Thái độ đầy căm hận này cũng được thể hiện rõ ràng trong bài thơ "Than đạo" của Nguyễn Đình Chiểu:

"Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm

Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà."

Tiếng súng Tây đột ngột phát ra, khiến mọi người chạy hoảng loạn. Thật ra, sau cuộc họp chợ, mọi người đều mong đợi những giây phút hạnh phúc và yên bình, đặc biệt là trẻ em với những món quà đơn giản như kẹo bột, kẹo lạc hoặc quần áo mới. Đó là thời gian mà gia đình tập họp lại để nấu nước cùng nhau, tham gia trò chuyện hoặc chia sẻ về cuộc sống và gặp gỡ người thân mà họ đã lâu không gặp. Các khoảnh khắc này đơn giản nhưng đem lại hạnh phúc sâu sắc. Tuy nhiên, tiếng súng đã đánh thức những cảm xúc đau đớn khi mọi thứ được đảo lộn, mất mát trong nháy mắt. Cảnh chợ vui vẻ và yên bình bỗng nhiên biến mất, và tiếng súng đột ngột đã tạo ra cảnh tượng kinh hoàng, đầy đau đớn. Bằng cách sử dụng hình ảnh này, nhà thơ đã cho người đọc cảm nhận sự tổn thương và sự thương xót trước cảnh tượng này.

Nhà thơ cũng so sánh tình hình quốc gia với "một bàn cờ thế phút sa tay" để mô tả sự thất bại của triều đình sau một cuộc tấn công đột ngột, khiến đất nước rơi vào tay kẻ thù. Đằng sau mỗi câu thơ, có một cảm xúc lo lắng và sự bất an của nhà thơ về tình hình quốc gia. Khi thực dân Pháp xâm lược, dân tộc ta phải sống dưới cảnh nô lệ và luôn phải đối diện với nỗi lo sợ và khó khăn. Nhà thơ đã thể hiện sự đau đớn này thông qua câu chuyện về cuộc tấn công đầy tàn bạo của quân Pháp vào đất nước.

Cùng với những câu cuối của bài thơ:

"Bỏ nhà lũ trẻ lơ xơ chạy,

Mất ổ bầy chim dáo dác bay."

Nhà thơ tạo ra một hình ảnh của sự hoang mang và thảm khốc khi kẻ thù xâm lược. Những từ ngữ "bỏ nhà," "lơ xơ chạy," "mất ổ," "dáo dác bay" miêu tả sự hủy hoại và thương tâm khi lũ quân Pháp đổ vào. Nhà thơ sử dụng "lũ trẻ" để biểu thị con người, và "bầy chim" để đại diện cho tự nhiên. Hai hình ảnh này trở thành biểu tượng cho sự thảm khốc của cuộc tấn công khi ngay cả trẻ em phải chạy trốn và cả bầy chim cũng phải tìm kiếm nơi trú ẩn khỏi cảnh tàn phá. Nhà thơ đã sử dụng hình ảnh để lên án tội ác của quân địch khi họ đẩy cả trẻ em và thiên nhiên vào tình trạng hoảng loạn và mất trú ấn.