Bài thơ tạp thi 1 của Nguyễn Du không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật xuất sắc mà còn là một bức tranh sống động phản ánh tâm trạng phức tạp của nhân vật trữ tình. Qua từng câu thơ, người đọc có thể cảm nhận rõ nét nỗi niềm u uất, trăn trở của tác giả, cùng với những suy tư về cuộc đời, thời gian và sự trôi qua của nó.

Nhân vật trữ tình trong bài thơ mở đầu bằng câu thơ “Trai tài đầu bạc ngóng thời gian.” Câu thơ này đã khắc họa rõ nét tâm trạng của nhân vật. Hình ảnh "trao tài đầu bạc" thể hiện nhân vật đang ở vào một giai đoạn trung niên, khi mà thời gian đã để lại những dấu ấn trên mái tóc. Sự ngóng đợi thời gian không chỉ đơn thuần là sự chờ đợi một cái gì đó mà còn là sự lo lắng về tương lai. Người trẻ có thể mơ mộng về một tương lai rạng rỡ, nhưng khi đã trải qua nhiều năm tháng, nhân vật nhận thức rõ hơn về sự trôi qua của thời gian và những lỡ làng trong sự nghiệp, cuộc sống.

Tiếp theo, nhân vật trữ tình thể hiện nỗi trăn trở về sự nghiệp và cuộc sống qua câu thơ “Xây dựng nghiệp, mưu sinh luống lỡ làng.” Hai câu thơ này đã thể hiện rõ tâm trạng trăn trở của nhân vật về việc mưu sinh và dựng nghiệp. Dù đã cố gắng nhưng vẫn không đạt được thành công như mong đợi, sự lỡ làng càng làm cho nhân vật cảm thấy nặng nề, bế tắc. Đây là một hiện thực đau lòng mà không ít người phải đối mặt trong cuộc đời: nỗ lực nhưng không đạt được kết quả xứng đáng, dẫn đến sự chán nản và hoài nghi.

Thời gian trôi đi không ngừng nghỉ, như một dòng chảy mà nhân vật không thể nắm bắt. Những hình ảnh “thu cúc xuân lan thành chuyện hão” và “hạ nồng đông rét giục ngày tàn” mang lại cảm giác thời gian là một vòng xoay không thể cưỡng lại, nơi mà mùa màng cứ thế thay đổi, nhưng cuộc sống con người lại không có sự tiến triển như mong muốn. Mỗi mùa đều gợi lên những kỷ niệm, những ước mơ và hoài bão, nhưng cuối cùng chỉ còn lại sự trống rỗng và sự nuối tiếc. Nhân vật trữ tình như đang đứng giữa một dòng thời gian, cảm nhận rõ sự trôi đi của từng khoảnh khắc nhưng lại không thể nắm bắt được.

Sự cô đơn cũng là một phần không thể thiếu trong tâm trạng của nhân vật. Hình ảnh “Chó vàng thủ mãi quanh hồng Lĩnh” cùng với “Mây trắng đau nằm cạnh Quế Giang” đã thể hiện sự cô đơn của nhân vật. Dù có những hình ảnh thiên nhiên quanh mình nhưng nhân vật vẫn cảm thấy lạc lõng. Cảnh vật không thể lấp đầy khoảng trống trong tâm hồn, mà chỉ làm tăng thêm sự u uất. Tuy nhiên, ở những câu thơ cuối “Vẫn thích ở quên luôn có rượu / Ba mươi đồng sẵn túi còn mang,” nhân vật dường như đang tìm kiếm một chút niềm vui nhỏ nhoi từ việc thưởng thức rượu, để quên đi những ưu phiền trong cuộc sống. Sự lựa chọn này cho thấy con người vẫn luôn khao khát tìm kiếm niềm vui, dù chỉ là tạm thời.

Tóm lại, tâm trạng của nhân vật trữ tình trong bài thơ tạp thi 1 của Nguyễn Du là một bức tranh đầy sắc màu của cuộc sống với những nỗi lo âu, trăn trở, sự cô đơn và khát khao. Qua những dòng thơ, ta thấy được sự sâu sắc trong suy nghĩ của tác giả về thời gian, cuộc sống và con người. Nguyễn Du đã khéo léo lồng ghép những cảm xúc, suy tư của mình vào nhân vật, tạo nên một tác phẩm vừa mang tính triết lý vừa đậm chất nhân văn. Bài thơ không chỉ là tiếng lòng của một người nghệ sĩ mà còn là tiếng nói của cả một thế hệ, một thời đại đầy biến động.