Vai trò lớn nhất của Nguyễn Ái Quốc đối với sự thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam là ngôi sao chỉ đường, là hạt nhân lịch sử kết tinh ba yếu tố phong trào công nhân, phong trào yêu nước và chủ nghĩa Mác – Lê nin, dẫn đến sự ra đời tất yếu của Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930.   
Cụ thể hơn, vai trò của Nguyễn Ái Quốc thể hiện ở các khía cạnh sau:
Tìm ra con đường cứu nước đúng đắn: Nguyễn Ái Quốc là người đầu tiên tìm ra con đường cứu nước đúng đắn cho dân tộc Việt Nam, đó là con đường cách mạng vô sản.
Chuẩn bị về lý luận: Người đã chủ động tiếp thu, nghiên cứu và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin vào hoàn cảnh Việt Nam, xây dựng nên một hệ thống lý luận chính trị khoa học, phù hợp với điều kiện thực tế của đất nước.
Chuẩn bị về tổ chức: Nguyễn Ái Quốc đã dày công chuẩn bị về mặt tổ chức cho sự ra đời của chính đảng vô sản của giai cấp công nhân Việt Nam. Người đã huấn luyện, đào tạo cán bộ, từ các lớp huấn luyện do Người tiến hành ở Quảng Châu (Trung Quốc) để vừa chuẩn bị cán bộ, vừa truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin.   
Thống nhất các tổ chức cách mạng: Nguyễn Ái Quốc đã có vai trò quan trọng trong việc thống nhất các tổ chức cách mạng nhỏ lẻ, tạo nên một khối đoàn kết thống nhất, sẵn sàng cho sự ra đời của Đảng.
Trực tiếp triệu tập và chủ trì Hội nghị thành lập Đảng: Với vai trò là người có uy tín và tầm nhìn xa trông rộng, Nguyễn Ái Quốc đã trực tiếp triệu tập và chủ trì Hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.
Xây dựng cương lĩnh chính trị đầu tiên: Nguyễn Ái Quốc đã soạn thảo Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng, xác định rõ mục tiêu, nhiệm vụ và đường lối cách mạng của Đảng.