Nguyễn Khuyến, với tâm hồn nhạy cảm và phong cách thơ giản dị, đã để lại cho đời nhiều tác phẩm giá trị. Trong đó, bài thơ "Bạn đến chơi nhà" được xem là một viên ngọc sáng ngời, thể hiện tình bạn cao đẹp vượt qua mọi vật chất.
Bài thơ được viết trong hoàn cảnh nhà thơ cáo quan về quê, sống cuộc đời ẩn dật. Giữa không gian yên tĩnh của làng quê, tình bạn càng trở nên quý giá. Qua những câu thơ mộc mạc, giản dị, Nguyễn Khuyến đã vẽ nên một bức tranh sinh động về cuộc sống thường nhật và tình bạn chân thành.
Bố cục bài thơ chia làm hai phần rõ rệt. Bốn câu thơ đầu, tác giả tập trung miêu tả một cách hài hước, tự nhiên về sự thiếu thốn vật chất trong gia đình. Những hình ảnh “ao sâu nước cả”, “vườn rộng rào thưa”, “cải chửa ra cây”... hiện lên thật sinh động, gợi tả một cuộc sống giản dị, thanh bạch. Tuy nhiên, trong sự thiếu thốn ấy, ta vẫn cảm nhận được sự ấm áp, tình người.
Bốn câu thơ cuối, tác giả chuyển sang một giọng điệu khác, nhẹ nhàng và sâu lắng hơn. Câu thơ "Bác đến chơi đây, ta với ta" là một câu thơ hay, thể hiện tình bạn tri kỷ, vượt lên trên mọi vật chất. Trong câu thơ này, chữ "ta" được lặp lại hai lần, nhấn mạnh sự gắn bó, thân thiết giữa hai người bạn. Đó là tình bạn không cần đến những lễ nghi, vật chất, mà chỉ cần sự có mặt của nhau.
Về mặt nghệ thuật, bài thơ sử dụng nhiều biện pháp tu từ như liệt kê, đối lập, điệp từ... tạo nên hiệu quả nghệ thuật cao. Ngôn ngữ thơ giản dị, gần gũi với đời sống, giàu hình ảnh. Thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật giúp bài thơ trở nên uyển chuyển, nhịp nhàng.
Bài thơ "Bạn đến chơi nhà" không chỉ là một tác phẩm văn học mà còn là một bài học về tình người. Qua bài thơ, tác giả muốn gửi gắm thông điệp về giá trị của tình bạn chân thành, vượt lên trên mọi vật chất. Đó là tình bạn không cần đến những lời hoa mỹ, những món quà đắt tiền, mà chỉ cần sự chân thành, thấu hiểu.
Bài thơ "Bạn đến chơi nhà" là một trong những tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Khuyến. Với những câu thơ giản dị mà sâu sắc, tác giả đã vẽ nên một bức tranh sinh động về tình bạn cao đẹp. Bài thơ không chỉ có giá trị về mặt nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, góp phần làm giàu thêm cho kho tàng văn học Việt Nam.