Cuối thời nguyên thủy, xã hội và kinh tế của con người đã có nhiều chuyển biến quan trọng, bao gồm:

1. **Chuyển biến về sản xuất**:
- Con người bắt đầu chuyển từ phương thức săn bắn hái lượm sang nông nghiệp. Sự phát triển của nông nghiệp đã dẫn đến việc thuần hóa động vật và trồng trọt cây lương thực. Điều này đã thay đổi cách thức sinh sống và sản xuất của con người, từ việc di chuyển liên tục để tìm kiếm thức ăn sang định cư ở một nơi.

2. **Tăng trưởng dân số**:
- Với việc sản xuất lương thực ổn định hơn từ nông nghiệp, dân số đã tăng lên, dẫn đến sự hình thành các cộng đồng lớn hơn. Điều này cũng tạo ra nhu cầu cần thiết cho sự quản lý xã hội và phân chia lao động.

3. **Phân chia lao động**:
- Sự phát triển của nông nghiệp và các ngành nghề huy động nguồn lực đã dẫn đến sự phân chia lao động rõ rệt. Có những người chuyên về nông nghiệp, thủ công, chế tạo, buôn bán, và những nghề nghiệp khác. Phân chia lao động không chỉ tăng hiệu quả sản xuất mà còn thúc đẩy sự phát triển của nghề thủ công.

4. **Hình thành các cộng đồng và xã hội**:
- Các làng mạc và cộng đồng nông nghiệp bắt đầu hình thành, cộng đồng trở nên lớn hơn và có cấu trúc phức tạp hơn. Từ đó, các mối quan hệ xã hội được phát triển, bao gồm cấu trúc gia đình, vai trò của các trưởng làng, và sự hình thành các quy tắc, phong tục tập quán.

5. **Hình thành và phát triển văn hóa**:
- Cuối thời nguyên thủy, văn hóa trở nên đa dạng hơn với sự phát triển của ngôn ngữ, mỹ thuật, tín ngưỡng và các hoạt động văn hóa cộng đồng. Những tín ngưỡng tôn thờ tự nhiên, tổ tiên cũng đã bắt đầu hình thành, tác động đến tâm lý và lối sống của con người.

6. **Giao lưu và thương mại**:
- Sự phát triển của nông nghiệp và các ngành nghề đã tạo ra sản phẩm thặng dư, dẫn đến thương mại giữa các cộng đồng. Điều này không chỉ thúc đẩy nền kinh tế mà còn tạo ra sự giao lưu văn hóa giữa các nền văn minh.

7. **Bắt đầu có sự phân chia giai cấp**:
- Từ những thay đổi trong sản xuất và đời sống, đã xuất hiện sự phân chia giai cấp ban đầu trong xã hội, với những người giàu có từ sản xuất nông nghiệp và thương mại, và những người nghèo hơn. Sự phân chia này có thể dẫn đến hàng loạt vấn đề xã hội như bất công và xung đột.

Tất cả những chuyển biến này đã đặt nền móng cho sự phát triển của xã hội văn minh sau này, đánh dấu sự chuyển mình quan trọng từ thời kỳ nguyên thủy sang các giai đoạn phát triển tiếp theo.