Bài thơ “Vọng nguyệt” là một trong những bài thơ hay nhất của Hồ Chí Minh, nằm trong tập thơ “Nhật ký trong tù”. Qua bài thơ, Hồ Chí Minh đã thể hiện tình yêu thiên nhiên, sự ung dung tự tại, lạc quan, cũng như tinh thần bất khuất của người chiến sĩ cách mạng trong hoàn cảnh lao tù. Bài thơ không chỉ là một bức tranh tuyệt đẹp về thiên nhiên mà còn là sự phản ánh tinh thần cao đẹp của người cách mạng.

Mở đầu bài thơ, Hồ Chí Minh đã khắc họa hình ảnh thiên nhiên với vẻ đẹp của ánh trăng:

Hai câu đầu của bài thơ đã mở ra một khung cảnh cô đơn, trống trải trong chốn lao tù. “Ngục trung vô tửu diệc vô hoa” – “Trong tù không rượu cũng không hoa”. Trong hoàn cảnh nhà tù khắc nghiệt, không có rượu, không có hoa, vốn là những thứ thường đi kèm với cảnh đẹp trong thơ cổ, Hồ Chí Minh vẫn cảm thấy khó có thể "hững hờ" trước vẻ đẹp của đêm trăng. Điều này thể hiện tình yêu thiên nhiên sâu sắc của tác giả, khi người vẫn rung động trước vẻ đẹp của tự nhiên, bất chấp sự thiếu thốn và khắc nghiệt của hoàn cảnh.

Hai câu sau là sự giao hòa giữa người tù và ánh trăng, tạo nên một bức tranh sinh động và lãng mạn:

"Nhân hướng song tiền khán minh nguyệt / Nguyệt tòng song khích khán thi gia" – “Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ / Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ”. Trong hoàn cảnh tù đày, Hồ Chí Minh không có tự do để bước ra ngoài ngắm trăng, nhưng tâm hồn người vẫn hướng về ánh trăng qua khe cửa sổ. Đặc biệt, hình ảnh “trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ” tạo nên một mối giao cảm đặc biệt giữa người và trăng, khiến trăng trở thành một người bạn tri kỷ, một người bạn đồng hành cùng chia sẻ với tác giả trong những đêm dài nơi lao tù.

Hình ảnh “người ngắm trăng”, “trăng ngắm người” cho thấy tinh thần tự do trong tâm hồn của người chiến sĩ cách mạng. Dù bị giam cầm về mặt thể xác, nhưng tinh thần của Hồ Chí Minh vẫn tự do, vẫn giao hòa với thiên nhiên, với vầng trăng thanh cao. Cảnh người và trăng ngắm nhau cũng là một biểu tượng của sự giao cảm giữa con người và thiên nhiên, là sự ung dung, lạc quan của Hồ Chí Minh trong hoàn cảnh khó khăn.

Về mặt nghệ thuật, bài thơ sử dụng ngôn ngữ giản dị mà sâu sắc, kết hợp với hình ảnh gần gũi, thân thuộc, tạo nên một phong cách riêng biệt của Hồ Chí Minh. Cách tác giả dùng từ ngữ vừa gần gũi vừa tinh tế, tạo nên một sự dung dị nhưng lại có chiều sâu triết lý. Ánh trăng không chỉ là hình ảnh của thiên nhiên mà còn là biểu tượng của sự thanh cao, của tinh thần tự do và lạc quan.

Bài thơ “Vọng nguyệt” mang đến cho người đọc nhiều cảm xúc sâu sắc. Nó không chỉ đơn thuần là bài thơ tả cảnh mà còn là bức thông điệp về tinh thần yêu đời, yêu thiên nhiên của người chiến sĩ cách mạng. Trước sự khắc nghiệt của chốn lao tù, Hồ Chí Minh vẫn giữ được tinh thần bình thản, hướng về vẻ đẹp của thiên nhiên, như một nguồn an ủi, động viên tinh thần. Ánh trăng trong thơ của Người đã vượt qua ý nghĩa của một cảnh vật thiên nhiên, trở thành biểu tượng cho sự tự do của tâm hồn, cho sức mạnh ý chí kiên cường của một người cách mạng.

Kết luận, bài thơ “Vọng nguyệt” không chỉ thể hiện tình yêu thiên nhiên của Hồ Chí Minh mà còn phản ánh một tinh thần cách mạng kiên cường, bất khuất. Qua đó, người đọc thấy được vẻ đẹp của tâm hồn người chiến sĩ cách mạng, luôn yêu đời, lạc quan, và hướng về những điều cao đẹp dù phải sống trong cảnh ngục tù đày đọa. Bài thơ là một minh chứng cho sức mạnh của ý chí, cho niềm tin vào sự tự do của con người, và là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho phong cách thơ ca của Hồ Chí Minh.