Hình ảnh về những người lính trẻ trong thời kỳ kháng chiến luôn là đề tài chiếm được nhiều cảm tình và tốn nhiều giấy mực của các nhà thơ. Nhà thơ Phạm Tiến Duật cũng không ngoại lệ ông cũng viết về hình ảnh những người lính trẻ thông qua “Bài thơ về tiểu đội xa không kính” với tư thế hiên ngang, tinh thần bất khuất, dũng cảm vượt qua hiểm nguy.
Bài thơ ra đời trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước và đã thể hiện rất thành công về hình ảnh người lính, có lẽ có được điều này là do tác giả là người am hiểu về đời sống của người lính, đời sống chiến tranh cùng ngòi bút tinh tế, giàu cảm xúc.
Trong thơ tác giả đã vẽ nên hình ảnh rất gần gũi và gắn bó với người lính đó là những chiếc xe. Chúng không bình thường và còn rất đặc biệt ở chỗ chúng không có kính:
Không có kính không phải vì xe không có kính
Bom giật bom rung, kính vỡ đi rồi
Ung dung buồng lái ta ngồi
Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng
Nhà thơ kể về lý do lý do những chiếc xe này không có kính cũng thật tự nhiên vì bị bom rung, bom giật nên kính vỡ. Bom đạn của chiến tranh thật ác liệt đã khiến cho những chiếc xe ấy cũng trần trụi và hoang sơ có thể nhìn thấy vạn vật xung quanh một cách rõ ràng nhất. Động từ “nhìn” được lặp lại 3 lần cho thấy cái tư thế hiên ngang cùng vẻ ngạo nghệ anh dũng của người lính trẻ không sợ bom đan, không sợ cái chết kề cận.
Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng
Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim
Thấy sao trời và đột ngột cánh chim
Như sa, như ùa vào buồng lái
Sự ung dung gan dạ ấy đã cho người lính thấy được những cảnh vật một cách đầy đủ nhất : thấy gió, thấy đường, thấy sao trời, và những cánh chim. Trong khói bom đạn lạc vẫn còn có thể nhìn thấy những cánh chim bay lượn thật bình yên và tràn đầy sự yêu đời của người lính. Những con đường ” chạy thẳng vào tim” cho thấy tình yêu đối với đất nước, đối với những việc mà người lính trẻ đang thực hiện thật cháy bỏng. Mọi thứ thật đẹp, thật tự nhiên xuất hiện và ùa vào buồng lái nơi người chiến sĩ đang ngồi. Trong tư thế chủ động đó người chiến sĩ cũng thật bình thản coi thường khó khăn:
Không có kính, ừ thì có bụi
Bụi phun tóc trắng như người già
Chưa cần rửa phì phèo châm điếu thuốc
Nhìn nhau mặt lấm cười ha ha!
Không có kính, ừ thì ướt áo
Mưa tuôn mưa xối như ngoài trời
Chưa cần thay, lái trăm cây số nữa
Mưa ngừng gió lùa khô mau thôi!
Nguy hiểm cận kề, khó khăn, bụi phun” tóc trắng” những chiếc xe không kính ngày đêm vẫn băng băng khắp chiến trường để cung cấp đạn dược, để hoàn thành nhiệm vụ và đóng góp sức lực nhỏ bé của mình trên con đường cứu nước gian khó. Để rồi mỗi khi dừng chân là khói bụi của đường đất bám đầy trên mặt, trên tóc, trên quần áo và da thịt… nhưng có xá chi khi được gặp đồng đội, được thấy nhau vẫn còn sống được gặp và san sẻ cho nhau những điếu thuốc ấm lòng. Để rồi thấy nhau và cùng nhau cất vang tiếng cười “ha ha”, mọi khó khăn và nguy hiểm dường như tan biến chỉ còn lại tình đồng chí, đồng đội bên nhau.
Những cơn mưa cũng theo gió tạt vào rát mặt, ướt quần áo cảm giác như ngoài trời nhưng những chiếc xe vẫn băng băng trên mọi nẻo đường Tổ Quốc để hoàn thành nhiệm vụ của mình. Khổ như vậy nhưng họ vẫn lạc quan nói rằng không cần thay mưa ngừng gió lùa sẽ “khô mau thôi”. Tinh thần lạc quan vẫn không bao giờ thôi hiện hữu trên những khuôn mặt và cách nói chuyện của những người lính cụ Hồ. Họ đáng yêu, đáng khâm phục và yêu đời biết bao nhiêu!
Bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời
Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy
Võng mắc chông chênh đường xe chạy
Lại đi, lại đi trời xanh thêm.
Họ bên nhau cùng nhau san sẻ khó khăn, cùng nhau chia sẻ điếu thuốc hút giở, cùng chung chí hướng và cùng coi nhau như người thân trong gia đình: cùng chia sẻ đôi đũa, bữa ăn. Những chiếc võng mắc chông chênh bên đường cùng những giấc ngủ tạm bợ, những cái chợp mắt trong giây lát hành quân cũng không làm họ mệt mỏi, nhụt chí, mà những lý tưởng, khát vọng, và ý chí chiến đấu sẽ ngày một vững mạnh và bùng cháy trong trái tim của những người lính trẻ, vì họ có nhau, có đồng đội bên mình.
Không có kính rồi xe không có đền
Không có mui xe thùng xe có xước
Xe vẫn chạy vì miền Nam phía trước
Chỉ cần trong xe có một trái tim
Hình ảnh chiếc xe lại một lần nữa hiện lên ở cuối bài thật đơn sơ: không mui xe, không đèn, thùng xe xước… nhưng có sao đâu khi họ vẫn băng băng trên những con đường của đất nước, cùng nhau hướng về miền Nam, về ngày đất nước hoàn toàn thống nhất. Hình ảnh trái tim là hình ảnh ẩn dụ cho hình ảnh người lính cùng ý chí và quyết tâm vì mục đích cao đẹp.
“Bài thơ về tiểu đội xe không kính” của Phạm Tiến Duật đã thành công trong việc xây dựng hình tượng những người lính lái xe lạc quan, yêu đời, dũng cảm không ngại khó khăn nguy hiểm trên con đường Trường Sơn. Cuộc kháng chiến chống Mỹ gian khó ấy đã thành công bởi có những con người, những thế hệ trẻ yêu nước như thế… ý chiến đấu vì miền Nam ruột thịt ấy đến nay vẫn in đậm trong lòng mỗi người dân Việt Nam chúng ta