Nếu có dịp đi khắp nơi từ Bắc vào Nam, từ thành thị đến nông thồn, hẳn chúng ta sẽ thấy chiếc mâm là vật dụng vô cùng quen thuộc. Một ngày, chiếc mâm xuất hiện hai lần trong bữa cơm trưa, cơm chiều của mỗi gia đình.
Ngày xưa, mâm được làm bằng gỗ tiện, hình tròn, đường kính khoảng sáu đến bảy tấc, gồm hai phần: lòng mâm và vành mâm. Lòng mâm phẳng đều, vành mâm bao quanh và cao hơn lòng mâm một chút. Nhà nghèo thì dùng mâm gỗ mộc, nhà khá giả dùng mâm sơn màu đỏ, gọi là mâm son. Sau này, nhà giàu dùng mâm đúc bằng đồng, trông sang trọng hẳn. Phần lớn các gia đình ngày nay sử dụng mâm nhôm hoặc inoc, vừa rẻ vừa nhẹ nhàng, tiện lợi.
Bữa cơm trưa, cơm chiều, mọi người trong gia đình quây quần bên mâm cơm với những thức ăn giản dị mà không kém phần ngon lành. Mùa hè, trên mâm cơm của người miền Bắc, bên cạnh đĩa rau muống luộc xanh mềm là đĩa đậu rán vàng tươi, bát nước rau dầm sấu hoặc vắt chanh tỏa mùi thơm chua chua dìu dịu. Giữa mâm là chén nước mắm màu mật ong, nổi bật mấy lát ớt đỏ tươi. Liền kề là bát cà pháo trắng tinh, chỉ mới nhìn cũng đã thấy thèm. Còn mâm cơm của người miền Nam thường có mấy món được ưa chuộng như canh chua cá lóc, dưa giá, thịt kho, rau sống… Mùi vị thức ăn hòa quyện vào nhau, giục giã mọi người cầm đũa.
Còn gì cảm động hơn bữa cơm tất niên hay bữa cơm mừng năm mới, người đi xa về đoàn tụ với những người ruột thịt thân yêu quạnh chiếc mâm quen thuộc, cùng thưởng thức các món ăn đậm đà hương vị quê hương để rồi cảm thấy có một điều gì đó xúc động lắm cứ rưng rức trong lòng. Dường như tổ tiên cũng về sum họp với con cháu trong ba ngày Tốt để ngầm khuyến khích, động viên con cháu có thêm ý chí, nghị lực vững bước trên đường đời.Quanh mâm cơm gia đình, có khi hiện diện cả mấy thế hệ: ông bà, cha mẹ, con cháu… Mẹ gắp thức ăn cho con, ông bà nhường cho cháu những miếng ngon. Không khí bữa cơm vui vẻ. Rồi chuyện làm ăn, chuyện tâm tình cũng được đem ra chia sẻ, bàn bạc trong bữa cơm. Ngày ngày, tháng tháng, năm năm qua đi, chiếc mâm đã chứng kiến bao nhiêu kỉ niệm vui buồn đáng nhớ của gia đình.
Chiếc mâm giản dị, quen thuộc đã gắn bó thân thiết với đời sống vật chất và tinh thần của người dân đất Việt nên nó sẽ mãi mãi hiện diện, dù cuộc sống có hiện đại đến đâu chăng nữa. Hình ảnh chiếc mâm tròn luôn gợi cho chúng ta nhớ đến tình cảm ruột thịt, đến mái ấm gia đình thiêng liêng không gì thay thế.