B. Lập luận giải thích trong văn nghị luận là dùng các lí lẽ có sức thuyết phục làm cho người đọc (nghe) hiểu rõ những điều họ chưa biết hoặc còn thắc mắc về lĩnh vực nào đó trong đời sống (các tư tưởng, đạo lí, phẩm chất, quan hệ…). Giải thích nhằm nâng cao nhận thức, trí tuệ, tư tưởng tình cảm của con người.

Trong bài văn giải thích, người viết có thể phối hợp linh hoạt các cách giải thích sau:

– Giải thích bằng cách định nghĩa: nêu ý nghĩa của câu chữ, hình ảnh quan trọng trong nhận định ở đề bài.

– Kể ra các biểu hiện của vấn đề; so sánh đối chiếu các hiện tượng; giảng giải các mặt lợi hại của vấn đề; những cách giải quyết vấn đề…

– Giải thích bằng cách dựa vào quy luật, mục đích, ý nghĩa của vấn đề được nêu ra…

Để giải thích vấn đề được thấu đáo, trong quá trình giảng giải vấn đề, ta cần biết đặt ra và trả lời hệ thống câu hỏi đặc trưng của giải thích: Tại sao? Như thế nào? Làm thế nào? Những câu hỏi này xoay quanh vấn đề được đặt ra và trả lời bằng sự vận dụng những hiểu biết của bản thân từ thực tế, từ văn học…

Trong bài văn giải thích, có khi cần lấy một vài dẫn chứng để chứng minh, dẫn giải cho lập luận. Nhưng không dẫn chứng tràn lan, biến giải thích thành chứng minh.

Lí lẽ là yếu tố chính của bài giải thích, giúp người đọc (nghe) hiểu bản chất vấn đề. Vì vậy, lí lẽ phải chặt chẽ, có cơ sở thuyết phục và đề cập được mọi mặt của vấn đề.

Bài văn giải thích không chỉ giúp người đọc (nghe) hiểu bản chất vấn đề mà còn giúp họ có tình cảm, suy nghĩ và hành động đúng đắn. Vì vậy, khi giải thích cần đi từ nội dung vấn đề đến việc vận dụng vấn đề vào đời sống như thế nào cho đúng.

Làm bài giải thích cũng cần tuân thủ quy trình bốn bước như bài chứng minh.

Để hiểu hơn về lập luận giải thích, các em hãy xem lại bài Lòng khiêm tốn (Lâm Ngữ Đường – Tinh hoa xử thế; Ngữ văn 7, tập hai)

C. So sánh cách giải quyết bài lập luận chứng minh với lập luận giải thích.

* Lập luận chứng minh :

– Đề Bài : Hãy chứng minh: lời khuyên của nhân dân ta trong câu tục ngữ Lá lành đùm lá rách đã được thể hiện tự nhiên trong cuộc sống.

– Câu hỏi tìm ý :

1. Câu tục ngữ khuyên điều gì?

2. Lờí khuyên ấy được nhân dân ta the hiện như thế nào trong cuộc sống từ xưa đến nay?

3. Những việc làm của ai, làm gì chứng tỏ đạo lí trong lời khuyên đã được thực hiện?

4. Suy nghĩ về đạo lí đó trong tương lai?.

– Dàn ý :

I. Mở bài:

II. Thân bài:

1. Câu tục ngữ, qua những hình ảnh ẩn dụ đã khuyên: Phải biết giúp đỡ những người khó khăn.

2. Chứng minh đạo lí đó đã được thể hiện trong đời sống và đã phát huy tác dụng tốt đẹp:

a. Từ xưa:

+ Những lời khuyên: Một miếng khi đói bằng một gói khi no; thương người như thể thương thân….

+ Những việc làm cụ thể:

b. Ngày nay:

+ Đạo lí đó được nhân dân thể hiện tự nhiên, rộng khắp, thành những phong trào.

+ Tình yêu thương giúp đỡ giữa các vùng miền trong cả nước:

 Giúp đỡ bà con vùng lũ lụt, các trường hợp lũ quét, tai nạn giao thông thảm khốc…

 Giúp đỡ bà con mất mùa hoặc khó khăn vì “được mùa mất giá”…

 Giúp đỡ trẻ em vùng khó khăn, những hộ nghèo..

 Gây quỹ từ thiện “Trái tim cho em”, “Tấm lòng vàng”, “Nối vòng tay lớn”…

+ Tình yêu thương giúp đỡ đã vượt biên giới, giúp nhân dân các nước bị thiên tai…

3. Suy nghĩ về việc thực hiện và phát huy hiệu quả của đạo lí đó.

III.  Kết bài

* Lập luận giải thích :

– Đề Bài : Em hiểu như thế nào vê lời khuyên của nhân dân ta trong câu tục ngữ Lá lành đùm lá rách?

– Câu hỏi tìm ý : 

1. Hiểu thế nào về nghĩa gốc, nghĩa chuyển của câu tục ngữ? câu tục ngữ khuyên điều gì?

2. Tại sao con người sống phải yêu thương giúp đỡ người khó khăn?

3. Lời khuyên ấy đã được thực hiện như thế nào trong đời sống?

4. Làm thế nào để lời khuyên đó được thực hiện lâu dài, rộng lớn hơn?

– Dàn ý :

1.  Hiểu thế nào về nghĩa gốc, nghĩa chuyển của câu tục ngữ? câu tục ngữ khuyên điều gì?

2.  Tại sao con người sống phải yêu thương giúp đỡ người khó khăn?

3.  Lời khuyên ấy đã được thực hiện như thế nào trong đời sống?

Khi bạn hoàn chỉnh bài viết theo dàn ý, chúng ta cần chú ý làm rõ nổi rõ đặc trưng của dạng bài nhờ việc lướt những ý phụ, nhấn những ý chính trong bài .

Xem thêm : Chiến thuật suy luận trong đọc hiểu ” Tại đây “