Nhà văn Thạch Lam từng cho rằng: “Văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có, để vừa tố cáo và thay đổi một thế giới giả dối và tàn ác, vừa làm cho lòng người thêm trong sạch và phong phú hơn”.

Trong ý kiến của mình, nhà văn Thạch Lam muốn nhấn mạnh đến những giá trị của văn học: giá trị hiện thực, giá trị cải tạo xã hội và giá trị giáo dục của vãn học. Giá trị hiện thực của văn chương nằm ở khả năng “tố cáo” “thế giới giả dối và tàn ác”. Giá trị cải tạo xã hội chính là khả năng “thay đổi một thế giới giả dối và tàn ác”. Bên cạnh đó, cải tạo xã hội là nhằm hướng đến giáo dục con người để “làm cho lòng thêm trong sạch và phong phú hơn”. Thật vậy!

Vãn chương có một sức mạnh tố cáo rất mãnh liệt. Nó lên án những hiện thực giả dối, tầm thường và nhơ bẩn. Người đọc không thể quên được cái xã hội đen tối, lật lọng trong “Truyện Kiều” của Nguyễn Du. vẻ bề ngoài, đó là một xã hôi bình yên thời thịnh trị:

"Rằng năm Gia Tĩnh triều Minh

Bốn bề phẳng lặng hai kinh vững vàng”.

Nguyễn Du đã bóc trần sự thật, điểm mặt chỉ tên từ những bậc quan lớn đến gã quan nhỏ; từ phường nhà chứa đến lớp Ưng, Khuyển tay sai. Này gã bán tơ và đám quan lại địa phương “làm cho khốc hại chẳng qua vì tiền” khiến gia đình Kiều tan nát. Này phường buôn phấn bán hương Mã Giám Sinh cùng Bạc Bà, Bạc Hạnh, Sở Khanh,... đã vào hùa để dìm đời Kiều xuồng bùn đen nhơ nhớp. Này gã “Tổng đôc trọng thần” Hồ Tôn Hiến bỉ ổi, dâm ô khiến Kiều trở thành người thiếu phụ giết chồng và buộc người anh hùng Từ Hải trân trân chết đứng. Rồi nữa, bầy Ưng Khuyển, lũ tay chân của Hoạn Thư cũng đã khiến Kiều bao phen điêu đứng, ..

Có thể nói, những ung nhọt nhức nhôi nằm sâu trong lòng xã hội phong kiến đã được nhiều tác phẩm văn học tố cáo: Cung oán ngâm khúc, Chuyện người con gái Nam Xương, Độc Tiểu Thanh kí,... Và “Truyện Kiều” là tác phẩm nổi bật hơn cả trong số đó về giá trị này.

Lịch sử sang trang, những năm nước nhà nằm dưới ách đô hộ của thực dân Pháp, vãn học đã hoàn thành trọn vẹn vai trò phản ánh hiện thực cái xã hội tối tăm, đê mạt ấy. Người đọc sẽ không bao giờ quên sự lộn xộn, nhí nhố của hình ảnh: “Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ - ậm oẹ quan trường miệng thét loa” (Tú Xương). Cũng không bao giờ quên không khí ngột ngạt của những buổi thúc sưu, thúc thuế trong “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố hay hình ảnh nhân vật Chí Phèo - hiện thân cho nỗi đau khổ tột cùng của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng. Những trang viết của Tú Xương, Nguyễn Khuyến, Nguyễn Công, Hoan, Nam Cao,... sẽ mãi là những bằng chứng sinh động về những năm tháng tang thương chứa chan nước mắt của xã hội Việt Nam nửa thực dân nửa phong kiến.

Không dừng lại ở khả năng tố cáo xã hội, cùng với việc phơi bày những hiện thực tầm thường, giả dốì trong cuộc đời, văn học đã tác động mạnh mẽ đến ý thức của con người, nhờ đó tạo ra giá trị cải tạo xã hội. Không có những trang văn thấm đẫm giá trị hiện thực, con người có nhận ra hết bản chất của cuộc sông? Chính nhờ cái nhìn sâu sát, toàn điện về xã hội mà văn học mang đến, con người có được những tư tưởng đúng đắn, biết nhìn thẳng vào hiện thực, xây dựng những tình cảm yêu ghét tiến bộ. Đến lượt mình, tư tưởng là cội nguồn của mọi hành động, có được những tư tưởng đúng đắn, phù hợp với thời đại, con người sẽ có những hành động quyết liệt chông lại những thế lực chà đạp lên quyền sống, quyền được mưu cầu hạnh phúc của mình. Thực tế đã chứng minh chính văn chương tạo nên động lực cho những hành động cách mạng:

“Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm

Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà”

(Nguyễn Đình Chiểu)

“Văn nghệ cũng là một mặt trận, anh chị em nghệ sĩ cũng là những chiến sĩ trên mặt trận ấy” (Hồ Chí Minh)

Thực hiện nhiệm vụ “đâm tà”, chiến đấu, văn chương đã góp phần đắc lực vào nhiệm vụ “thay đổi một thế giới giả dối và tàn ác”.

Xoá bỏ đi cái thế giới tàn ác, văn chương biết giáo dục con người để xây dựng một thế giới tươi đẹp, nhân văn hơn.

Văn học không chỉ có chức năng trong đời sống hiện thực xã hội mà nó còn có chức năng đối với tâm hồn con người. Nhận định về điều này, nhà văn Thạch Lam đã từng nói: “Văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có, để vừa tố cáo và thay đổi một thế giới giả dối và tàn ác, vừa làm cho lòng người thêm trong sạch và phong phú hơn”

Thứ nhất, “Văn chương là một thứ khí giới thanh cao và đắc lực mà chúng ta có”. Ở đây tác giả Thạch Lam đã gửi thêm cho chúng ta một định nghĩa về văn chương. Trong nền văn học Việt Nam đã có rất nhiều người định nghĩa văn chương là khí giới là vũ khí chiến đấu như Nguyễn Đình Chiểu, Hồ Chí Minh…Nói đến khí giới là nói đến tác dụng chiến đấu, đấu tranh. Nhà văn Thạch Lam nhấn mạnh văn chương là một thứ khí giới thanh cao mà đắc lực có nghĩa là văn chương được ví như khí giới để chiến đấu nhưng khí giới đó không sát thương về mặt cơ thể đối tượng mà sát thương trong tâm tưởng trong trái tim. Nó thanh cao và đắc lực bởi nó không cứng nhắc, không đao to búa lớn, dùng tình cảm để cảm hóa con người. Không những thế nó đắc lực bởi phạm vi đối tượng được phản ánh rất lớn. Cùng một tác phẩm văn chương nhưng lại có nhiều đối tượng được giáo dục chứ không riêng gì một người. Ví dụ như khi ta đọc tác phẩm Hai đứa trẻ của Thạch Lam ngoài việc biết về câu chuyện của hai chị em Liên và những người dân sống nơi phố huyện nghèo truyện còn dạy chúng ta nên biết thoát khỏi hoàn cảnh, hướng tới một tương lai tươi sáng hơn thực tại tối tăm.

1. Mở bài

- Dẫn dắt vào vấn đề.

2. Thân bài

a. Giải thích câu nói:

- "Văn chương là thứ khí giới thanh cao và đắc lực" bởi nó chứa đựng những nội dung mang sức ảnh hưởng to lớn, với những giá trị tinh thần dày dặn.

→ Nó giúp con người thay đổi thế giới một cách hiệu quả, không cần phải đụng đến đao kiếm, súng đạn, nó tác động sâu sắc đến thế giới nội tâm, rồi thay đổi tư duy và hành động một cách mạnh mẽ và tự nguyện.

- Câu nói nhấn mạnh hai vai trò chính của văn chương là thay đổi thế giới quan, nhân sinh quan và giá trị quan của loài người. Đồng thời cũng là nguồn nước ngọt để nuôi dưỡng, vun đắp, gột rửa nhân cách đạo đức của từng cá nhân cho thêm phần trong sạch, thanh cao.

=> Khẳng định câu nói của Thạch Lam là đúng đắn.

b. Bàn luận:

* Văn chương tố cáo và thay đổi một thế giới giả dối và tàn ác, phản ánh sâu sát hiện thực và khách quan những sự kiện đã diễn ra trong cuộc sống từ lớn tới nhỏ.

- Văn chương đã thay mặt nhân dân để tố cáo, phê phán những bất công, sự tàn ác, những sự thật mà kẻ thù muốn bịp bợm che giấu một cách rõ ràng và chân thực bằng ngòi bút sắc bén có tính đả kích mạnh mẽ. Nêu ví dụ.

- Văn chương ra đời không chỉ để phê phán hay lên án mà quan trọng hơn và là mục đích cuối cùng đó là người làm văn muốn thay đổi thế giới, muốn thức tỉnh con người đứng lên đấu tranh giành lại cho mình một cuộc sống tốt đẹp hơn, đánh đuổi cái ác, cái xấu đang hoành hành ngự trị. Ví dụ một số tác phẩm nổi bật.

* Văn chương là làm cho tâm hồn con người trở nên trong sạch và phong phú hơn.

- Củng cố thêm lòng yêu quê hương đất nước, nhận thức rõ về tầm quan trọng của gia đình, rồi càng thêm yêu và trân trọng cuộc sống tốt đẹp trước mắt.

- Ám thị cho người đọc cái cách đối nhân xử thế, dạy cho ta, hun đúc cho ta những phẩm chất tốt đẹp như đức tính nhân hậu bao dung.

- Sự chỉnh chu trong tác phong làm việc, cách sống lối suy nghĩ, khuyến khích động viên mỗi con người lòng yêu quê hương xứ sở, yêu con người, tinh thần tự tôn dân tộc, lối sống ân tình trọn nghĩa, thủy chung với Cách mạng,...

- Nêu dẫn chứng.

c. Đánh giá:

- Câu nói của Thạch Lam đã phản ánh đúng bản chất và vai trò của văn chương trong cuộc sống, nhưng đồng thời cũng mở ra một vấn đề mới về cung cách làm văn.

- Văn chương không cần tìm ra một người thợ khéo tay, mà cần tìm một người có sức sáng tạo, biết tìm tòi thứ khác biệt, như Thạch Lam nói "Cái đẹp man mác khắp vũ trụ, len lỏi khắp hang cùng ngõ hẻm, tiềm tàng ở mọi vật tầm thường. Công việc của nhà văn là phát biểu chính chỗ mà không ai ngờ tới, tìm cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật".

3. Kết bài

- Nêu cảm nghĩ cá nhân.

Đọc Chí Phèo của Nam Cao, ta nhận thấy tác giả muốn tố cáo xã hội phong kiến thực dân đã đẩy người nông dân hiền lành chất phác vào con đường tha hóa để cuối cùng chết tức tưởi khi không tìm được đường về với lương thiện hay Vợ nhặt của Kim Lân tố cáo tội ác của thực dân Pháp và phát xít nhật đã gây ra nạn đói năm 1945 thê lương thảm khốc. Nơi mà ở đó con người ta không biết gì đến ngại ngùng hay ý tứ nữa. Phản ánh hiện thực các nhà văn mong muốn xã hội được thay đổi theo hướng tốt hơn. Không những thế qua những tác phẩm văn học người đọc được thanh lọc tâm hồn mình trong sạch và đẹp đẽ hơn. Đồng cảm với Chí Phèo, chúng ta sẽ có thêm hiểu biết về những số phận cuộc đời khác, ta học cách đồng cảm với nhân vật, đau cùng nỗi đau của người khác, yêu thương những đức tính tốt đẹp chất phác của người nông dân.

Tóm lại, nhà văn Thạch Lam đã có một nhận định khá chính xác về văn chương và tác dụng của văn chương. Văn học không chỉ phản ảnh được hiện thực đời sống tố cáo xã hội tàn ác, giả dối mà còn làm cho tâm hồn con người được thanh lọc và trong sạch hơn