Trong bu ổi học cuối c ùng hình ảnh thầy Ha - men hi ện l ên th ật khác với những ng ày thư ờng. Thầy mặc chiếc áo r ơ - đanh - gôt màu xanh l ục diềm lá sen gấp nếp mịn v à đ ội m ũ tr òn b ằng lụa đen th êu. Đó là b ộ lễ phục c h ỉ d ùng vào nh ững ng ày đ ặc biệt khi có thanh tra ho ặc phát th ư ởng. Mái tóc đ ã l ốm đốm bạc của thầy đ ư ợc chải gọn g àng. Th ầy đi đôi gi ầy đen rất hợp với bộ trang phục của thầy. Th ầy chuẩn bị b ài h ọc rất chu đáo. Giáo án đ ư ợc viết bằng thứ mực đắt tiền; n h ững dòng ch ữ nghi êng nghiêng, n ắn nót nổi bật tr ên n ền giấy trắng tinh. Giọng thầy giảng b ài d ịu d àng; l ời nhắc nhở của thầy cũng hết sức nh ã nh ặn, trong suốt buổi học thầy không gi ận dữ quát mắng học sinh một lời n ào. Ngay c ả với Phrang đi học muộn, thầy c ũng chỉ nh ẹ nh àng m ời v ào l ớp. Tất cả học sinh đều thấy thầy ch ưa bao gi ờ ki ên nh ẫn đến thế. Trong bài gi ảng của m ình th ầy luôn ca ng ợi tiếng Pháp - tiêng nói dân t ộc - và t ự ph ê bình mình c ũng nh ư m ọi ng ư ời có lúc sao nh ãng vi ệc học tập v à d ạy tiếng Pháp. Mỗi lúc nói đ ến đó giọng thầy nghẹn lại như sắp khóc, lạc đi v à gương m ặt hằn l ên nh ững nếp nhăn đau đớn như đứa trẻ. Th ầy c òn nh ấn mạnh rằng, chính ti ếng Pháp l à chìa khóa trong ch ốn lao t ù... Bu ổi học cuối c ùng k ết thúc, những tiếng đồng hồ báo thức khiến thầy xúc động mạnh m ặt thầy tái đi, nghẹn ng ào không nói lên l ời. Thầy viết thật to l ên b ảng d òng ch ữ: N ư ớc Pháp muôn năm. Nh ững thay đổi của th ầy Ha - men trong bu ổi học cuối c ùng đ ã kh ẳng định chắc chắn: Th ầy l à ngư ời y êu ngh ề dạy học, y êu ti ếng mẹ đẻ, v à là ngư ời y êu dân yêu nư ớc Pháp sâu s ắc. Thầy đ ã đ ể lại ấn t ư ợng khó qu ên trong lòng ng ư ời đọc.

Tình yêu đối với quê hương đất nước là đề tài vô cùng quen thuộc trên mảnh đất văn học màu mỡ, phong phú và đa dạng. Mỗi một nhà văn lại có những cách riêng để phản ánh và thể hiện tình cảm thiêng liêng đó. Nằm trong mạch chảy đó, tác phẩm “Buổi học cuối cùng” đã để lại trong lòng độc giả nhiều ấn tượng sâu sắc về tình yêu dân tộc qua diễn biến tâm trạng của các nhân vật, đặc biệt là qua những hành động và lời nói của nhân vật thầy giáo Ha- men.

Tuy được quan sát và miêu tả qua điểm nhìn của cậu học trò Phrăng nhưng bức chân dung của thầy giáo Ha-men đã được phác họa một cách chân thực và rõ rét. Hơn bất kì ai đang sinh sống trên mảnh đất An-dát, thầy giáo Ha-men là người rất mực trân trọng buổi học cuối cùng. Để tôn vinh buổi học này, thầy đã ăn mặc thật trang trọng: “mặc chiếc áo rơ-đanh-gốt màu xanh lục, diềm lá sen gấp nếp mịn và đội cái mũ tròn bằng lụa đen thêu mà thầy chỉ dùng vào những hôm có thanh tra hoặc phát phần thưởng”. Hình như thầy chuẩn bị cho cuộc tiễn đưa một điều lớn lao- đó không chỉ là buổi học cuối đối với những học trò thân yêu, đối với bục giảng thân quen mà còn là cuộc chia ly đối với ngôn ngữ mẹ đẻ đầy thiêng liêng.

Thái độ của thầy đối với những học trò nhỏ cũng khác biệt hơn. Khác với thái độ nghiêm khắc hằng ngày, thầy đã ân cần nhẹ nhàng và không hề trách mắng khi cậu học trò Phrăng đi học muộn giống như thông thường. Trong buổi học này, thầy đã nói chuyện với những học trò thân yêu với lời nhắn nhủ đầy tâm tình mà trong đó chứa đựng cả sự ân hận của bản thân: “Cả thầy cũng không có gì đáng để trách mình ư? Thầy đã chẳng sai các con tưới vườn thay vì học hành đó sao? Và khi thầy muốn đi câu cá hương, thầy có ngại ngùng gì cho các con nghỉ học đâu?…”. Dòng tâm trạng như độc thoại nội tâm này không chỉ xuất phát từ tấm lòng của một người thầy tâm huyết với con chữ mà còn bắt nguồn từ tinh thần yêu nước của một công dân Pháp trước nỗi đau đất nước bị xâm lược.

Mỗi một hành động và lời nói của thầy Ha-men đã làm nổi bật lên vai trò, ý nghĩa cùng giá trị thiêng liêng của tiếng mẹ đẻ đối với việc bảo vệ chủ quyền dân tộc cũng như mối quan hệ giữa tình yêu tiếng nói dân tộc và lòng yêu nước. Thầy Ha–men đã truyền đạt một cách say mê về tiếng Pháp: “đó là ngôn ngữ hay nhất thế giới, trong sáng nhất, vững vàng nhất”. Tình yêu đối với ngôn ngữ mẹ đẻ là một trong những biểu hiện kết tinh cao độ của lòng yêu nước. Và thiêng liêng hơn, người thầy còn nêu bật giá trị của tiếng nói dân tộc: “…khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chừng nào họ vẫn giữ vững tiếng nói của mình thì chẳng khác gì nắm được chìa khóa chốn lao tù”. Câu nói tưởng chừng như giản đơn nhưng lại chứa đựng một triết lý sâu sắc về con đường đấu tranh giải phóng dân tộc trong hoàn cảnh bị xâm lăng. Và rồi, trong giờ phút tưởng chừng như yếu đuối nhất- khi tiếng chuông cầu nguyện buổi trưa vang lên cũng là lúc tiếng kèn của bọn lính Phổ đi tập về vang lên ngoài cửa sổ, dù cho người tái nhợt và không đủ bình tĩnh để nói hết câu nhưng thầy vẫn cố gắng dằn mạnh viên phấn để viết lên bảng dòng chữ: “NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM”. Đó chính là tiếng nói sâu sắc và tha thiết từ một trái tim yêu nước.