§  Chương 1: Tôi sống độc lập từ thuở bé. Một sự ngỗ nghịch  đáng ân hận suốt đời.
           Dế Mèn sinh ra cùng một lứa với hai người anh. Được hai ngày thì mẹ cho ba anh em ra ở riêng. Dế Mèn lấy làm thích thú và sung sướng vì được sống độc lập.
Mèn đã đào cho mình một cái hang rộng rãi và chắc chắn. Mèn có tính hay nghịch ranh, thích trêu chọc người khác. Một lần trêu chị Cốc, Mèn đã gây ra cái chết oan ức thương tâm cho Dế Choắt. Sau cái chết của Choắt, Mèn cảm thấy vô cùng ân hận.
“ Nào đâu tôi biết cơ sự lại ra nông nỗi này? Tôi hối hận lắm! Tôi hối hận lắm! Anh chết chỉ vì cái tội ngông cuồng của tôi. Biết làm thế nào bây giờ? “

§  Chương 2: Cuộc phiêu liêu bấy ngờ. Làm đồ chơi cho trẻ con mà không biết. Lại anh Xiến Tóc cho tôi một bài học mới.
         Đúng lúc Mèn ăn năn hối lỗi, tự hứa từ nay sẽ làm việc một cách có suy                   nghĩ thì Mèn bị rơi vào tay hai đứa trẻ. Từ khi được tung hô là “ Nhà vô địch” không còn biết đâu là phải trái. Một lần, mặc cho Xiến Tóc can ngăn, Mèn đã đánh cho chú dế con suýt chết. Mèn đã bị Xiến Tóc dạy cho một bài học cắt cụt hai sợi râu. Bài học vừa đắt, vừa đau ấy đã làm Mèn hoàn toàn tỉnh ngộ. Mèn vô cùng ăn năn, buồn chán, muốn tìm cách thoát khỏi tù. Cuối cùng thì cơ hội đã đến, giúp Mèn thoát khỏi bọn trẻ con.
§  Chương 3: Thoát khỏi cái lòng tù. Giữa đường dẫu thấy bất bằng mà tha. Mẹ kính mến của con ơi.
         Thoát khỏi đám trẻ con, Dế Mèn tìm đường về nhà nhà. Trên đường đi, Mèn gặp chị nhà Trò đang bị đám nhện đe dọa vì món nợ truyền đời. Mèn đã giúp hai bên giải quyết mâu thuẫn, xé hết văn tự nợ nần. Về nhà, gặp lại mẹ, Mèn đã kể hết cho mẹ nghe những chuyện may rủi mà mình vừa trải qua và bày tỏ ước mơ mong muốn đi du lịch. Mẹ sung sướng vì thấy Mèn trưởng thành. Mèn hứa với mẹ từ nay sẽ tu tỉnh như lời mẹ dặn. “Mẹ kính yêu của con ơi! Không bao giờ con quên được lời mẹ. Rồi mai đây con lên đường, con sẽ hết sức tu tỉnh được như lòng mẹ mong ước cho con của mẹ.”
§  Chương 4: Ông anh cả và ông anh hai của Mèn. Tri âm không đợi mà gặp.
       Thăm hỏi mẹ xong, Mèn liền đi thăm hai ông anh và các anh em khác.  Mèn muốn tìm một người bạn để lên đường du lịch. Tình cờ Mèn gặp Dế Trũi. Mèn đã cứu Dế Trũi thoát khỏi cái chết do Bọ Muỗn gây ra.  Hai bên mến nhau vì tình, trọng nhau vì tài, đã kết nghĩa anh em. Mèn Và Trũi lên đường, đây là chuyến rời quê hương lần thứ hai của Dế Mèn.

§  Chương 5: Một sự vô ý rất nguy hiểm. Địa thế và tình hình xóm lầy lội,vì lẽ gì mà Mèn và Trũi trốn đi được.

         Hai anh em cứ ngày đi đêm ngỉ. Vừa  đi, vừa say ngắm dọc đường. Gặp một con sông lớn, hai anh em đã lấy cánh sen ghép lại thành một chiếc bè lớn để đi.
       Nhưng gió đẩy bè ra giữa vùng nước trắng mênh mông. Suốt mười ngày liền, hai anh em không có chút gì để ăn. Đúng lúc vừa đói vừa mệt, tưởng không còn sống nổi thì sóng đã đánh dạt bè vào bờ. Hai anh em được tiếp kiến những đại diện của xóm Đầm Lầy là thầy đồ Cóc và Ếch Cốm đại vương. Đó là những kẻ hsy khoe khoang, khoác lác và tự đắc một cách dể hơi. Hai anh em bèn tính việc tẩu ngay khỏi xóm này.

§  Chương 6: Tranh hùng với võ sĩ Bọ Ngựa. Chánh phó thủ lĩnh Châu Chấu. Thề rằng sinh tử có nhau.
                            Thoát khỏi xóm Đầm Lầy, hai anh em đi tới cùng Cỏ May. Đây là vùng có tinh thần thượng võ. Gặp đúng dịp hội lễ, cả vùng đang thi võ kén người giỏi nhất để đứng ra coi sóc việc chung trong vùng. Vì mắc mớ với Bọ Ngựa và Bọ Muỗm mà Mèn và Trũi đành phải thi, tình cờ cả hai anh em cùng chiến thắng và trở thành chánh, phó tổng Châu Chấu. Đến mùa đông khi cái rét tràn về tất cả đều phải đi ẩn nấp. Nhiều người đã bị chết cóng rất đau thương mà vẫn chưa tìm được nơi trú ngụ. Vì tranh chấp chỗ tránh rét, dế Trũi đã bị Châu Chấu Voi bắt làm tù binh. Mèn cũng từ biệt các bạn ở tổng Châu Chấu để đi tìm em kết nghĩa.
§  Chương 7: Tâm sự bác Xiến Tóc chán đời, các cớ kiến cho Mèn lại lên đường.
                             Mèn ngược lên phía Bắc, ròng rã mấy mùa qua nhiều miền khác nhau mà vẫn không tìm thấy Trũi. Tình cờ gặp bác Xiến Tóc Mèn không thể tin được bác Xiến Tóc gai ngạnh, khắc khổ trước kia “giữa đường dẫu thấy bất bình mà tha” bây giờ gặp khó đâm chán đời, sống buông thả cùng lũ bướm và ve sầu. Tâm sự cùng bác Xiến Tóc, được biết tin tức của Trũi và các bạn Châu Chấu Voi là những người tốt, Mèn lại tiếp tục lên đường. Tuy nhiên, ngay sau đó vì bất cẩn Mèn lại bị Chim Trả quắp đi.
§  Chương 8: Mèn bị tù. Những sự xảy ra cho Mèn khi bị giam trong hầm kín của lão Chim Trả. Xa nhau gặp lại.
          Mèn bị Chim Trả bắt về làm quản gia ngày cũng như đêm phải ngồi trong hang kín hát rống lên để không cho ai dám vào nhà. Tình cờ Trũi đi qua nhận ra tiếng hát của Mèn. Truĩ và các bạn Châu Chấu Voi đã tìm cách cứu Mèn thoác khỏi hầm kín. Anh em gặp lại nhau càng thêm thấm thía lời thề ngày trước từ đây sống chết có nhau.
§  Chương 9: Lại một chuyện rủi ro với các bạn Kiến. Sự tức giận của mấy cô bé học trò. Ai có công nhất.
          Mèn hiểu ra những ai có lòng tốt đều thích làm ăn yên ổn. Lý tưởng của cuộc đời là tất cả muôn loài cùng kết thành anh em, bầu bạn. Các bạn Kiến cần cù, chăm chỉ, đã nhanh chóng đi truyền tin và được đông đảo mọi người nhiệt liệt ủng hộ. Ai nấy đều hát ca và hiểu rằng mục đích của cuộc đời là hoạt động.
§  Chương 10: Mấy dòng tạm biệt của tập kí.
Các bạn đồng tâm đã rời đi mỗi người một ngả, nhưng ai đi đâu cũng không còn thấy lẻ loi mà chỉ cảm thấy vui, đầm ấm vì đâu cũng có bạn. Mèn trở về quê hương,  mẹ và anh hai đã mất, anh cả đã thay đổi rất nhiều và rất tự hào vì có cậu em làm nên sự nghiệp. Mèn ước ao chuyến phiêu lưu lần thức ba là một chuyến phiêu lưu hòa bình để xem xét các phong tục,  nghiên cứu văn hóa của từng vùng.