Toàn bộ vẻ đẹp của Dế Mèn không chỉ được bộc lộ bằng hệ thống những chi tiết, đường nét khách quan. Nó còn gắn liền với vai trò chủ quan của người kể. Người kể chuyện không ở ngôi thứ ba mà là ngôi thứ nhất. Ở vị trí này, Dế Mèn đã soi gương và ngắm mình trong đó. Yếu tố miêu tả đã kết hợp làm một với yếu tố trữ tình. Sức thuyết phục đối với người đọc không chỉ ở bề nổi mà còn ở chiều sâu. "Tôi" kể chuyện về "tôi" với bao nhiêu tâm trạng, nỗi niềm trong đó. Ngay ở những chi tiết hình thể, đâu phải là vô tình, tác giả hoá thân vào nhân vật mà sung sướng đến sững sờ khi nhận ra đôi càng "mẫm bóng", những cái vuốt "nhọn hoắt" ở chân, đầu từng tảng to ra "rất bướng". Không hài lòng, hơn nữa không hãnh diện với cặp râu thì làm sao Dế Mèn cứ chốc chốc lại đưa cả hai chùn lên vuốt nó, mà cách vuốt "trịnh trọng và khoan thai" rất kiểu cách, điệu đà. Nếu lấy tiêu chí "con nhà võ" mà tự đánh giá, Dế Mèn thật mãn nguyện khi có được ưu thế vượt trội bẩm sinh, tự cho mình là "tay ghê gớm, có thể sắp đứng đầu thiên hạ rồi". Có thể xốc nổi, nhưng cứ hồn nhiên như thế, Dế Mèn say sưa với bao nhiêu mơn trớn ngọt ngào. Hình tượng đẹp đẽ và dường như không còn chê vào đâu được nữa của Dế Mèn đã bị vơi hụt đi đáng kể dưới con mắt của chính Dế Mèn khi chàng thanh niên cường tráng thử sức lần thứ hai bày trò trêu chọc chị Cốc. Việc nghịch ngợm này không phải ngẫu nhiên như ta đã biết vì trước đó, với bà con trong xóm, Dế Mèn ta đã không dưới một lần "cà khịa" hay "to tiếng", kẻ thì bị quát nạt (chị Cào Cào) người thì vô cớ bị cú đá ghẹo của y (anh Gọng Vó). Còn với Dế Choắt, "người hùng" của chúng ta (Dế Mèn) chỉ nhìn bằng nửa con mắt. Chẳng những không chịu giúp đỡ Dế Choắt, mà trong việc "mạo hiểm" lần này (trêu ghẹo chị Cốc), trước Dế Choắt, chàng ta muốn khẳng định mình ở vào một vị thế còn cao hơn nữa. Trước sự khuyên can thật tình: "Anh phải sợ…" của Dế Choắt, không một chút đắn do, Dế Mèn quắc mắt: "Sợ gì? Mày bảo tao sợ cái gì? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa!". Sự hợm hĩnh đến ngông cuồng, bất chấp lẽ phải là một nét tính cách cùa Dế Mèn. Chính nó đã dẫn đến hậu quả khôn lường: cái chết của Dế Choắt. Trong vụ án giết người mà Dế Choắt là nạn nhân này, chị Cốc là kẻ vô can, vì "Gieo gió thì phải gặt bão", với cách nghĩ của chị Cốc, đó là chuyện thường tình. Chỉ có điều, oái oăm thay kẻ gieo gió đâu phải là kẻ có mặt lúc này? Tội lỗi không thể nào tha thứ được của Dế Mèn không chỉ ở chỗ "quýt làm cam chịu", mà cái chính còn là không biết yêu thương, che chở, đùm bọc cho đồng loại, nhất là những người không may mắn, những người ốm yếu rất đáng quan tâm như Dế Choắt hàng xóm "tắt lửa, tối đèn" (Nếu trước đó Dế Mèn đào cho Dế Choắt một cái ngách chạy sang thì chắc chắn là người bạn khốn khổ này đã thoát nạn). Lần đầu tiên, qua cái chết của Dế Choắt, Dế Mèn đã nhận ra sự thiếu hụt về nhân cách, nền tảng tạo ra sức mạnh của mỗi cá nhân, còn sức mạnh của mỗi một cá nhân, nếu tách khỏi cộng đồng sẽ trở nên vô nghĩa. Đó chính là ý nghĩa đắt giá cho bài học đầu đời mà Dế Mèn tự rút ra.