1. Tác giả: Hồ Chí Minh

2. Tác phẩm

* Xuất xứ: Bài thơ Đi đường được trích từ tập thơ Nhật kí trong tù của Hồ Chí Minh. Bác viết bài thơ này để ghi lại cảm hứng lúc đi đường khi bị giải từ nhà lao này sang nhà lao khác.

* Thể thơ: Bài thơ được viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt (có 4 câu, mỗi câu có 7 chữ).

Câu 1:

Đọc kỹ các phần phiên âm, dịch nghĩa, dịch thơ, chú thích để hiểu rõ nghĩa các câu thơ.

Câu 2:

Kết cấu của bài thơ Đi đường chính là kết cấu chuẩn của một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật. Trình tự của các câu như sau:

• Câu 1: câu khai có tác dụng mở ra ý thơ, nói đến những gian lao như là điều hiển nhiên của người đi đường.
• Câu 2: câu thừa có tác dụng mở rộng, triển khai, cụ thể hóa ý thơ đã được nêu ra ở câu mở đầu, nói về những khó khăn, gian nan, vất vả, những hiểm nguy trong quá trình đi đường.
• Câu 3: câu chuyển có tác dụng chuyển ý thơ, câu này rất quan trọng trong việc bộc lộ tứ thơ, hàm ý của một bài thơ tứ tuyệt thường bộc lộ ở câu này, nói đến việc vượt qua lớp lớp núi cao thì sẽ lên được đỉnh núi cao chót vót.
• Câu 4: câu hợp có quan hệ chặt chẽ với câu chuyển, thể hiện rõ ý chuyển và thâu tóm lại toàn bộ tứ thơ của bài thơ, nói đến việc khi lên đến đỉnh núi cao, muôn dặm nước non thu cả vào trong tầm mắt.

Câu 3:

Việc sử dụng các điệp ngữ trong bài thơ (cả chữ Hán và bản dịch thơ) góp phần rất lớn trong việc tạo nên hiệu quả nghệ thuật cho cả bài thơ. Những điệp ngữ tẩu lộ – tẩu lộ, trùng san – trùng san – trùng san gợi ra cái trùng điệp gian nan của chặng đường dài. Những khó khăn, những gian nan, những hiểm nguy như nối tiếp nhau, chồng chất lên nhau tạo ra một cái nền vững chắc để khẳng định sức mạnh tinh thần ở phía sau.

Câu 4:

* Câu thơ thứ 2:

Trùng san chi ngại hựu trùng san

Câu thơ miêu tả những khó khăn, vất vả của người đi đường, vượt qua hết lớp núi này đến lớp núi khác. Các dãy núi dường như cứ kéo dài vô tận nhờ điệp ngữ “trùng san – trùng san”. Người tù cách mạng Hồ Chí Minh đã trải qua bao lần chuyển lao bằng đường núi khổ ải nên Bác hiểu rõ hơn, thấm thía hơn nỗi gian lao của những người đi đường núi, từ đó, Người suy nghĩ về con đường cách mạng.

* Câu thơ thứ 4:

Vạn lí dư đồ cố miện gian.

Người tù đang chuyển lao từ tư thế bị đày đọa, bị qua biết bao gian nan, khổ ải bỗng trở thành một vị du khách ung dung, say sưa thưởng thức vẻ đẹp của thiên nhiên. Câu thơ này như diễn tả niềm hạnh phúc đến bất ngờ nhưng rất xứng đáng với những con người đã vượt qua được những khó khăn, những ngọn núi hiểm trở.

* Hai câu thơ này, ngoài ý nghĩa miêu tả, còn có ngụ ý khác. Những con đường, những ngọn núi hiểm trở kia gợi ra con đường cách mạng đầy gian khổ, đầy hi sinh đang chờ đợi người chiến sĩ. Niềm vui ở câu thơ cuối chính là niềm vui của sự chiến thắng, niềm hạnh phúc của người chiến sĩ khi cách mạng đi đến thành công sau một chặng đường dài vượt qua bao gian khổ, hi sinh.

Câu 5:

Theo em, đây không phải một bài thơ tả cảnh hay kể chuyện. Bài thơ thiên về những suy nghĩ, triết lí và tâm sự của Bác trong những ngày tháng phải chịu cảnh tù đày. Chúng ta có thể hiểu “đi đường” theo hai lớp nghĩa: một là việc đi đường núi trong những ngày chuyển lao của người tù, hai là tác giả đang ngụ ý về con đường cách mạng, con đường đời.

Qua bài thơ, từ việc đi đường núi, tác giả muốn gửi đến người đọc một chân lí về đường đời: vượt qua gian lao, chồng chất sẽ tới thắng lợi vẻ vang.

- câu 1: khai (mở đầu, khai triển ý)

- câu 2: thừa (phát triển ý, nâng cao ý của câu khai)

- câu 3: chuyển (chuyển ý)

- câu 4: hợp (tổng hợp lại)

Câu 1 (trang 40 sgk Ngữ văn 8 tập 2) :

    Đối chiếu giữa nguyên tác với bản dịch nghĩa, dịch thơ:

    - Nguyên tác viết theo thể tứ tuyệt Đường luật nhưng dịch thơ theo thể lục bát → thể thơ lục bát mặc dù uyển chuyển, tự nhiên nhưng đã làm giảm đi chất thép cứng cỏi trong bài.

    - Điệp ngữ tẩu lộ - tẩu lộ, trùng san- trùng san- trùng san gợi ra sự điệp trùng, cái vất vả người tù phải đối mặt, bản dịch làm mất điệp ngữ ở câu mở đầu.

    - Trùng san nghĩa là lớp núi trùng điệp nhưng bản dịch lại dịch là núi cao.

Câu 2 (trang 40 sgk Ngữ văn 8 tập 2) :

    Bài thơ biểu hiện rõ nét kết cấu thể thơ tứ tuyệt đường luật, bám theo trình tự kết cấu này chúng ta nắm được mạch triển khai tứ thơ.

    - Câu đầu (khai) – mở ra ý thơ: nhắc tới sự khó khăn là điều hiển nhiên của người đi đường, ý thơ thấm thía từ sự trải nghiệm của người đi trên hành trình gian nan ấy.

    - Câu thừa – mở rộng, triển khai, cụ thể hóa ý thơ: Những khó khăn, gian khổ của người đi đường được cụ thể hóa bằng hình ảnh núi non lớp lang, trùng điệp, hiểm trở là quãng đường mà người đi phải vượt qua.

    - Câu chuyển - chuyển ý (câu quan trọng để bộc lộ ý thơ trong bài thơ tứ tuyệt): Khi vượt qua hết những khó khăn, khổ cực sẽ lên đến đỉnh cao chót vót.

    - Câu hợp – gắn kết với câu chuyển để tổng kết, thâu tóm ý thơ: đứng trên đỉnh cao nước non ngàn dặm thu vào tầm mắt.

Câu 3 (trang 40 sgk Ngữ văn 8 tập 2) :

    Điệp ngữ: trùng san, tẩu lộ nhằm:

    + Tạo âm hưởng, nhịp điệu cho bài thơ.

    + Nhấn mạnh những khó khăn, gian khổ mà người đi đường phải vượt qua.

    + Khẳng định tinh thần cứng cỏi của người khi vượt qua những điều chông gai.

Câu 4 (trang 40 sgk Ngữ văn 8 tập 2) :

    Nếu như câu 2 tập trung vẽ ra cảnh núi non trùng điệp kéo dài bao la qua thủ pháp điệp ngữ thì câu 4 vẽ ra tư thế đĩnh đạc, đường hoàng cũng như tâm thế sảng khoái bay bổng của thi nhân. Dường như ta bắt gặp nhà thơ đang dang rộng bàn tay như muốn ôm cả non sông đất trời, đón nhận cảnh sắc thiên nhiên bao la, khoáng đạt trong niềm sung sướng của một con người vừa vượt qua một chẳng đường đi vất vả. Hình tượng nhân vật trữ tình trong câu 4 vững chãi và kì vĩ giữa cái bao la của đất trời.

    Song hai câu thơ không chỉ có ý nghĩa miêu tả mà còn là một bài học thấm thía, sâu sắc mà ngắn gọn về đường đời: nếu kiên trì, chịu khó vượt qua gian lao chồng chất, nhất định sẽ tới thắng lợi vẻ vang.

Câu 5 (trang 40 sgk Ngữ văn 8 tập 2):

    - Bài thơ không đơn thuần là miêu tả và kể về hành trình đi đường.

    - Mượn chuyện đi đường với muôn vàn khó khăn, thử thách để vươn tới đỉnh cao Người muốn nhắn nhủ bài học kinh nghiệm về đường đời, con đường cách mạng gian lao, lâu dài và nhất định thắng lợi.

    - Lời thơ bình dị, cô đọng, chân thực nhưng lại hàm chứa tính triết lý sâu sắc.