Tuổi thơ của em đã trôi qua êm đềm trong tiếng mẹ ru, tiếng bà ngọt ngào thủ thỉ. Bao lời ru, bao bài hát đã trở thành một phần tâm hồn của em, nâng đỡ em trong cuộc sống. Bài ca dao Hoa sen cũng vậy, nó thâm nhập vào tim em với chất giọng dịu dàng, thanh thoát, nó giúp em suy nghĩ chín chắn về con người Việt Nam, khơi dậy trong em niềm xúc động chân thành nhất:

Trong đầm gì đẹp bằng sen
Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng
Nhị vàng bông trắng lá xanh
Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.

Ngày từ lúc còn ấu thơ, tuổi nhỏ chúng ta đã thấm đượm hương vị ngọt ngào, thơm ngát của hoa sen, lưu luyến một chút vị dịu dàng trên đầu lưỡi của tách trà ướp sen trong mát. Hoa sen đã in vào tâm trí chúng ta bởi những hình ảnh êm đẹp, nhẹ nhàng nhất. Và bài ca dao cũng đã mở đầu nhẹ nhàng êm đẹp như thế!

Trong đầm gì đẹp bằng sen

Câu ca dao là lời khẳng định vẻ đẹp của hoa sen. Trong đầm đầy bùn đen đó, không có gì đẹp bằng hoa sen. Lời khẳng định thật tự nhiên nói lên một chân lý đều được mọi người biết đến. Thế hoa sen có gì mà đẹp? Bài ca dao trả lời:

Lá xanh bông trắng lại chen nhị vàng

Chỉ có ba sắc màu xanh, trắng, vàng nhưng bức tranh được tạo nên thật hài hòa trang nhã. Nổi bật trên nền xanh mướt của lá, bông sen vươn cao, xòe cánh hoa trắng muốt như toát lên sự trinh nguyên trong trắng đến tuyệt vời. Và e dè, ẩn hiện dưới những cánh hoa là những cái nhị vàng xinh xinh đang nép vào nhau. Không rực rỡ kiêu sa, hoa sen dịu dàng giản dị, đơn sơ mà thanh khiết làm sao!

Ta tiếp tục say mê, thích thú với sắc đẹp của hoa

Nhị vàng bông trắng lá xanh

Nếu không có một khoảnh khắc tỉnh lại, có lẽ ta không nhận ra câu ca dao đã đổi ngược một cách đột ngột. Việc chuyển vần đổi nhịp ấy, ta có thể hình dung nó như dòng nước đang chảy xuôi, bỗng gặp cái đập chắn ngang buộc dòng nước phải đổi chiều. Chính vì vậy, ta thấy dường như câu thơ kéo ta lại để nhìn cho rõ, để kiểm nghiệm lại. Nét thú vị của bài ca dao chính là chỗ đó. Ta thử đọc lại câu thơ một lần nữa.

Nhị vàng bông trắng lá xanh

Dưới lời thơ dồn dập ấy, tưởng có gì lạ, nào ngờ đó chỉ là sự đảo ngược trật tự các hình tượng của câu thơ trước và sau. Cũng vẫn là ba sắc màu thanh nhã ấy – ta có thể hình dung dường như có ai đó đang đếm từng lá sen xanh, lật từng cánh sen trắng, chỉ từng nhị sen vàng như để giảng giải, để chứng minh với mọi người hoa sen là thế đấy! Nó tinh khiết trắng trong không vướng chút bợn nhơ nào. Và phẩm chất của hoa sen bừng lên sáng đẹp một chân lý.

Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn

Ta chợt vỡ lẽ, điều tác giả muốn nói đến là đây, ý tác giả cần nêu lên là đây. Bông hoa rạng rỡ, tỏa hương thơm ngát giữa đầm lầy u tối làm bừng sáng cả bài ca dao. Từng lời thơ, nhịp điệu đến câu chữ được kết hợp, hòa lẫn một cách nhuần nhuyễn như máu với thịt làm sáng rõ chân lý sáng ngời. Phẩm chất tốt đẹp của loài hoa đồng nội Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn.

Ca dao là tiếng hát tâm tình của người dân lao động, làm dịu nỗi nhọc nhằn của họ trên ruộng đồng, nương rẫy. Giọng điệu bài ca dao nhẹ nhàng ấm áp, êm đềm, đơn giản chân chất như lời tâm sự của người dân lao động Việt Nam. Họ mượn bài ca để bộc bạch nỗi lòng trong trắng thanh cao của mình trong mọi hoàn cảnh khó khăn của cuộc sống. Ta không thể quên được nỗi vất vả, gian truân mà họ phải trải qua. Ta thông cảm, hiểu rõ họ hơn bởi đã có bao nhiêu lão Hạc thà chết để giữ gìn danh dự, bao nhiêu chị Dậu lao đi trong đêm đen để bảo toàn chữ tiết trinh, trong trắng thủy chung, bao nhiêu con cò đã cất lời cầu xin chút ân huệ được chết trong để nâng niu tấm lòng trong trắng cho đến phút cuối cuộc đời.

Nhưng xét cho cùng, qua hình ảnh độc đáo được chọn lọc khéo léo trong bài ca dao, hình như đây là lời phân trần của những nhà trí thức phong kiến xưa kia. Chính từ chỗ đảo ngược vị trí của câu ca dao, ta nghe lời thơ như nghẹn ngào uất ức, dâng lên nỗi xót xa của những người đang tự bộc bạch, minh oan về một điều mà trong xã hội ấy khó ai tin được. Sống giữa chế độ xấu xa thối nát, họ là những đóa sen ngát hương lặng lẽ, âm thầm vươn lên trong sáng. Ở đây câu ca dao có vẻ gì nặng nề, có gì đó chua xót, thật khác hẳn với câu thơ của Bảo Định Giang.

Tháp Mười đẹp nhất bông sen
Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ

Tháp Mười đẹp vì có hoa sen, Việt Nam đẹp vì có Bác Hồ. Hình ảnh lời thơ kết hợp hài hòa mà thống nhất, nó mới nhẹ nhàng thanh thoát làm sao!

Bài ca dao Hoa sen đã đi vào tâm hồn của mỗi người dân Việt Nam. Nó trở thành một phần máu thịt của mỗi chúng ta. Nó hòa quyện vào tâm hồn chúng ta làm bừng sáng truyền thống cao đẹp vốn cổ từ xưa. Cho đến hôm nay và mãi mãi về sau, bài ca dao không bao giờ bị lãng quên mà luôn được bổ sung thêm để hình thành nhân cách, đạo đức của mỗi con người. Tất cả chỉ từ một lời ru: Trong đầm gì đẹp bằng sen.