Về công tác lý luận của Đảng, tại Đại hội có nhiều ý kiến đề cập tới chủ nghĩa Mác, Chủ tịch Hồ Chí Minh trình bày rõ phương pháp vận dụng sáng tạo và áp dụng học thuyết này. Người nêu rõ: “Tôi thấy các đồng chí lên phát biểu ý kiến nhắc đến chủ nghĩa Mác luôn. Cái đó rất đúng. Nhưng mà nhắc đến chủ nghĩa Mác, phải áp dụng chủ nghĩa Mác cho đúng. Cốt yếu là ở đấy. Chủ nghĩa Mác là gì? Là cộng sản. Mà làm cộng sản thì ai lãnh đạo? Giai cấp công nhân…Nói chung toàn thế giới cách mạng do giai cấp công nhân lãnh đạo, nhưng quyền lãnh đạo không phải cứ nói “ta lãnh đạo đây, ta lãnh đạo đây” mà phải tranh đấu, huấn luyện, tổ chức mà tranh lấy”Về tổ chức Đảng Cộng sản ở mỗi nước, theo đề nghị của lãnh tụ Hồ Chí Minh, vào thời điểm đó trên cơ sở của Đảng Cộng sản Đông Dương nên tổ chức ở mỗi nước một Đảng Cộng sản để lãnh đạo sự nghiệp cách mạng của dân tộc mình. Tại Đại hội, đồng chí Cayxỏn Phômvihản, đại diện nhân dân Lào phát biểu đáp từ đề nghị của lãnh tụ Hồ Chí Minh, khẳng định những thành công của Đảng Cộng sản Đông Dương trong lãnh đạo cách mạng Đông Dương trong 21 năm qua, đã làm tròn nhiệm vụ do ba dân tộc giao phó, do tình hình thay đổi nên “…đề nghị của Chủ tịch Hồ Chí Minh tách Đảng Cộng sản Đông Dương ra Đảng Lao động Việt Nam và ở Miên, Lào có hai tổ chức khác là rất đúng và thích hợp với tình hình mới; ba dân tộc có ba quốc gia rõ rệt…Chúng tôi, người cộng sản Lào tán thành đề nghị đó không chút thắc mắc”(11). Đại biểu Campuchia phát biểu: “Tôi nhận rằng từ trước đến nay, Đảng Cộng sản Đông Dương rất có thành tích trong việc lãnh đạo cách mạng Việt, Miên, Lào. Nhưng nay cách mạng ba nước có ba đặc tính riêng khác nhau, không thể có một Đảng bao trùm được mà Miên, Lào sẽ lập hai Đảng khác nhau. Vì thế tôi rất hoan nghênh đề nghị sáng suốt của Báo cáo chính trị”