1.Dùng từ không đúng âm thanh và hình thức cấu tạo

Âm thanh và hình thức cấu tạo là mặt vật chất, là cái biểu đạt của từ. Nếu cái biểu đạt mà bị dùng sai thì hệ quả kéo theo là cái được biểu đạt sẽ không đúng hoặc vô nghĩa.

Ví dụ: (1)Đội trẻ MU: Tương lai sáng lạng (Tít bài trên http://www.vietbao.vn)

(2) Ross Brawn tin vào tương lai sáng lạn của Mercedes GP (Tít bài trên http://www.baomoi.com)

Cả hai tít báo trên đều dùng từ sai. Ở vào vị trí của từ “sáng lạng” (ví dụ 1) hay “sáng lạn” (ví dụ 2) chính xác phải là từ xán lạn. Vì chỉ có từ xán lạn mới có nghĩa còn hai từ trên đều vô nghĩa, đều không tồn tại trong từ vựng tiếng Việt. Theo cuốn Việt Nam tự điển của Hội Khai trí Tiến Đức khởi thảo xuất bản năm 1954, ở trang 647, từ xán lạn được giải thích là sáng láng, rực rỡ; Cuốn từ điển Tiếng Việt do Trung tâm Từ điển học và Nhà xuất bản Đà Nẵng xuất bản (Hoàng Phê chủ biên) cũng giải thích xán lạn là rực rỡ, chói lọi/tiền đồ xán lạn/tương lai xán lạn.(trang 1454).

Ngoài trường hợp dùng từ sai về âm như trên, còn có trường hợp dùng từ sai do trong tiếng Việt có một từ gần âm nhưng khác nghĩa. Vì không nắm chắc điều này mà có thể sẽ dẫn đến bị nhầm lẫn. Ví dụ: Trong bài Giữ được đạo đức, danh dự thì làm chủ được tiến độ, chất lượng trên http://giaothongvantai.com.vn , 23/03/2012 có đoạn:

(3) Mở đầu hội nghị, Bộ trưởng Đinh La Thăng đặt ra nhiều câu hỏi trực diện liên quan đến vấn đề tiến độ, chất lượng công trình giao thông với các cơ quan của Bộ GTVT, các chủ thể tham gia công tác XDCB như: Có chủ động quản lý được tiến độ, chất lượng công trình hay không? Có hay không có thái độ bàng quang, vô cảm đối với vấn đề chậm tiến độ, ai cũng cho đó là việc làm bình thường? Chủ đầu tư, đại diện chủ đầu tư kiểm điểm vấn đề này, còn cấp trên của chủ đầu tư thì sao?

Không biết người phát biểu nhầm hay anh nhà báo nhầm mà từ bàng quan (Có nghĩa là: tự coi mình là người ngoài cuộc, coi là không dính líu đến mình, Từ điển tiếng Việt, tr.45) đáng lẽ phải được dùng ở đây thì lại bị thay bằng từ bàng quang (Có nghĩa là: bọng đái, Từ điển tiếng Việt, tr. 45)

Tương tự như vậy, các từ (nghe) phong thanh và (nghe) phong phanh cũng rất hay bị dùng nhầm dẫn đến sai. Cần chú ý:

- Phong thanh: (tin tức) thoáng nghe được, chưa thật rõ ràng, chưa chắc chắn ;

- Phong phanh: (quần áo mặc) ít và mỏng, không đủ ấm;

Thêm một trường hợp mắc lỗi sai dùng từ không đúng âm thanh và hình thức cấu tạo nữa là các từ bị viết sai chính tả (trường hợp này khá phổ biến). Ví dụ:

(4) Cần cọ sát thực tiễn khi đào tạo nghề luật sư (Phải là cọ xát chứ không phải cọ sát)(http://www.phapluatvn.vn)

(5) Bảo hiểm và cuộc marathon dành giật thị phần (Phải là giành giật chứ không phải dành giật)(http://cafef.vn )

(6) Cú truyền bóng điệu nghệ của Torres (Phải là chuyền bóng chứ không phải truyền bóng)(http://video.zing.vn)

Việc viết sai chính tả còn dẫn đến việc trong câu xuất hiện các từ không có trong tiếng Việt. Ví dụ: chỉ có bất trắc (sự việc không hay, không liệu trước được)chứ không có bất chắc, chỉ có bạt mạng (liều lĩnh, bất chấp tất cả) chứ không có bạc mạng, chỉ có vô hình trung (tuy không chủ ý chủ tâm nhưng tự nhiên lại là như thế) chứ không có vô hình chung, ….