I. MỞ BÀI:

Xuân Quỳnh thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mĩ. Xuân Quỳnh là nhà thơ của hạnh phúc đời thường. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của người phụ nữ giàu yêu thương, luôn khao khát tình yêu, trân trọng, nâng niu hạnh phúc bình dị, đời thường, nhiều trăn trở, lo âu. Sóng” được sáng tác năm 1967, trong chuyến đi thực tế tại vùng biển Diêm Điền, đây là một trong những bài thơ đặc sắc viết về tình yêu, rất tiêu biểu cho phong cách thơ của Xuân Quỳnh. Bài thơ được in trong tập “Hoa dọc chiến hào”. Bài thơ tiêu biểu cho phong cách Xuân Quỳnh, tìm hiểu bài thơ ta bắt gặp vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu với những biểu hiện thật tinh tế.

II. THÂN BÀI:

1. Với sự sáng tạo hình tượng độc đáo – hình tượng “sóng”, Xuân Quỳnh đã có cách độc đáo để khám phá vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu. Mượn hình tượng sóng để diễn tả khát vọng tình yêu là tứ thơ quen thuộc của thơ ca từ xưa đến nay:“Tình anh như sóng dâng cao – Tình em như dãy lụa đào tẩm hương” (Ca dao); “Anh xin làm sóng biếc – Hôn mãi cát vàng em” (Xuân Diệu). Nét riêng của bài thơ “Sóng” là kết cấu trên cơ sở tương đồng giữa sóng (biểu tượng cho tâm hồn người con gái đang yêu) và em (cái tôi trữ tình của nhà thơ). Hai hình tượng này có lúc phân đôi ra để soi chiếu vào nhau, có lúc lại đan cài, quấn quýt vào nhau, bổ sung cho nhau, nhằm diễn tả một cách mãnh liệt, sâu sắc khát vọng tình yêu đang cuộn trào trong trái tim người phụ nữ.

2. Qua hình tượng “sóng”, Xuân Quỳnh đã khám phá vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu với những cung bậc tâm trạng, cảm xúc thật đặc biệt.

Ở khổ đầu, Xuân Quỳnh nhờ sóng để nhận thức tình yêu trong lòng mình.

Dữ dội …………..tận bể

Sóng được biểu hiện ở những trạng thái trái ngược nhau: “Dữ dội” – “Dịu êm”; “Ồn ào” – “Lặng lẽ”. Đây là biểu hiện thường thấy của những con sóng ngoài biển khơi, lúc biển động phong ba, sóng “ồn ào”, “dữ dội”; khi trời yên biển lặng, sóng “lặng lẽ”, “dịu êm”. Những đối cực ấy đôi khi thật rõ ràng, có thể dự báo trước, nhưng nhiều lúc cũng khó đoán, thất thường và hết sức bất ngờ. Tâm hồn người con gái đang yêu cũng như sóng vậy, lúc hờn ghen, giận dữ, lúc nhẹ nhàng, dịu dàng, lắng sâu. Tình yêu là vậy nó vốn mang trong mình những đối cực, mâu thuẫn nhưng đó là những mâu thuẫn thống nhất, biểu hiện của một trái tim chân thành, mãnh liệt.

Hành trình tìm về biển lớn của con sóng cũng giống như trái tim người con gái đang yêu không chấp nhận sự ràng buộc nhỏ hẹp, tầm thường. Trái tim ấy luôn hướng tới cái cao cả, lớn lao, vươn tới một tình yêu đích thực, có sự đồng điệu trong tâm hồn. Người phụ nữ trong thơ Xuân Quỳnh tìm đến tình yêu thật chủ động và tự tin, thật mạnh mẽ, vượt qua mọi rào cản để đến với một tình yêu đích thực.

Từ nhận thức tình yêu trong lòng mình, nhận thức giá trị đích thực của tình yêu, Xuân Quỳnh mượn hình tượng sóng để khám phá quy luật vĩnh hằng của tình yêu.
Ôi con sóng……………ngực trẻ

Sóng vĩnh hằng với thời gian, con sóng ngày xưa và ngày sau vẫn thế; từ ngàn xưa, sóng đã xôn xao vỗ vào bờ đá, cho đến ngàn sau, sóng vẫn vậy, muôn đời vẫn thế. Cũng như sóng, khát vọng tình yêu là khát vọng muôn thuở của nhân loại, khát vọng mãnh liệt nhất của tuổi trẻ. Khát vọng tình yêu là khát vọng vĩnh viễn của con người, con người sống không thể thiếu tình yêu, còn tồn tại là còn yêu.

Từ những con sóng biển, tác giả đã liên tưởng đến khát vọng tình yêu, và “khi tình yêu đến”, như một lẽ thường tình, con người có nhu cầu tìm hiểu, cắt nghĩa tình yêu trong lòng mình. Người con gái đnag yêu trong bài thơ “Sóng” cũng thế:
Trước muôn trùng ………………..yêu nhau?

Xuân Quỳnh đã mượn sóng để cắt nghĩa tình yêu, nhưng chỉ có thể lí giải “Sóng bắt đầu từ gió”, vậy còn “Gió bắt đầu từ đâu?”, Xuân Quỳnh không trả lời được nên chỉ còn tự thú sự bất lực của mình một cách dễ thương, như cái lắc đầu đáng yêu: “Em cũng không biết nữa – Khi nào ta yêu nhau?. Ca dao xưa có câu: “Gió sao gió mát sau lưng – Dạ sao dạ nhớ người dưng thế này”, Đến cả “ông hoàng thơ tình” Xuân Diệu cũng phải thốt lên : “Làm sao cắt nghĩa được tình yêu?” thì chúng ta mới thấy rằng tình yêu còn một bí ẩn đầy sức mời gọi. Nay Xuân Quỳnh đã bộc lộ một cách dễ thương, hồn nhiên, ý nhị mà sâu xa. Tình yêu cũng như sóng biển và gió trời, làm sao mà hiểu hết, nó cũng hồn nhiên, tự nhiên như thiên nhiên và cũng bất ngờ, khó hiểu như thiên nhiên.

Sóng luôn vận động như tình yêu gắn liền với những khát khao, trăn trở không yên. Người phụ nữ đang yêu da diết nhớ nhung, Xuân Quỳnh đã thể hiện nỗi nhớ trong tình yêu bằng những lời nồng nàn, tha thiết:

Con sóng …………còn thức

Tình yêu thường gắn với nỗi nhớ, nhất là khi xa cách. Nhưng đó không phải là nỗi nhớ nhẹ nhàng mà là nỗi nhớ mãnh liệt, cồn cào, khắc khoải như những đợt sóng biển triền miên vô hồi, vô hạn, bao trùm không gian, chiếm trọn mọi thời gian: “Ôi con sóng nhớ bờ – Ngày đêm không ngủ được”. Mượn sóng vẫn chưa đủ, chưa thỏa, nhà thơ còn trực tiếp bộc lộ nỗi lòng: “Lòng em nhớ đến anh- Cả trong mơ còn thức”. Nhớ đến cả trong mơ, quả là một nỗi nhớ thường trực, choán đầy cõi lòng, không chỉ ở trong ý thức mà nhớ cả trong tiềm thức, “cái thức trong mơ” là sự thật của cõi lòng.

Tương lai, hạnh phúc đang ở phía trước nhưng với trái tim nhạy cảm của người phụ nữ, nhà thơ sớm nhận ra sự hữu hạn của thời gian, đời người, sự mong manh, khó bền chặt của tình yêu. Biển dẫu rộng, thoáng chốc mây đã bay về tận chân trời:
Cuộc đời …………bay về xa

Chính ý thức lo âu về sự phai tàn trong tình yêu, Xuân Quỳnh đã đưa ra lối ứng xử tích cực và “sóng” cũng giúp cho nhà thơ nói lên khát vọng được sống trọn vẹn, hết mình trong tình yêu:
Làm sao ………….còn vỗ

Thông thường, những lo âu về sự hữu hạn, nhỏ bé của đời người dễ dẫn đến những hành động tiêu cực, thất vọng, chán chường. Nhưng với Xuân Quỳnh, nhà thơ không chán nản, tuyệt vọng mà trái lại càng khao khát được sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân thành “trăm con sóng nhỏ” để vĩnh viễn hóa tình yêu của mình, để nó sống mãi với thời gian, nhịp bước cùng năm tháng.

3. Bài thơ thể hiện rõ sức sống tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu. Tình yêu mà Xuân Quỳnh thể hiện trong bài thơ là một tình yêu thiết tha, nồng nàn, đầy khát vọng và son sắt, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của thời gian đời người.
Người phụ nữ đang yêu trong thơ Xuân Quỳnh rất mạnh dạn, chủ động, dám vượt qua mọi trở ngại, gian lao; lo âu trước sự hữu hạn của thời gian nhưng tin vào sức mạnh của tình yêu; hướng tới một tình yêu bất diệt. Khát vọng ấy lại đi liền với khát khao về mái ấm gia đình, sự gắn bó lâu bền, thủy chung, duy nhất. Đó là quan niệm tình yêu vừa thấm đẫm chất hiện đại, vừa phảng phất nét truyền thống của người phụ nữ phương Đông.

III. KẾT BÀI:

Sóng là bài thơ tình hay nhất của Xuân Quỳnh nói riêng và thơ VN nói chung. Mặc dù sử dụng “sóng” làm hình tượng ẩn dụ thì không mới, nhưng những tâm sự về tình yêu cùng cách khai thác sức chứa của ẩn dụ này lại có những nét thực sự mới mẻ. Xuân Quỳnh quả đã tìm được một hình tượng thơ đẹp đẽ để giãi bày tình yêu dịu dàng mà mãnh liệt, gần gũi, riêng tư mà mở rộng, phóng khoáng của người phụ nữ.

Xuân Quỳnh từng viết “Thơ với cuộc sống cũng như người con gái đối với gia đình, cái để làm quen là nhan sắc nhưng cái để sống với nhau lâu dài là đức hạnh.”. Đó là quan niệm về thơ ca, và cũng là quan niệm về con người mà nữ sĩ thể hiện trong các tác phẩm của mình. Nữ sĩ không tả dáng mày hàng mi mà đi vào thế giới nội tâm của người phụ nữ để khám phá. Đó cũng là những điều mà nhà thơ muốn gửi gắm thông qua bài thơ “Sóng”. Mượn hình tượng sóng, nhà thơ đã nói lên những suy nghĩ, chiêm nghiệm về vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu.

Xuân Quỳnh là nhà thơ nổi bật trong phong trào thơ thời chống Mĩ cứu nước. Các tác phẩm của Xuân Quỳnh là tiếng nói đậm đà của cảm xúc, mang thiên tính nữ của một tâm hồn phụ nữ luôn khát khao yêu thương. “Sóng” được sáng tác năm 1967 nhân chuyến đi vào Diêm Điền, Thái Bình của nữ sĩ. Hình tượng sóng là hình tượng trung tâm của tác phẩm, là hóa thân của nhân vật trữ tình “em”. Thông qua hình tượng sóng, nhà thơ bộc lộ những khám phá của mình về tình yêu và còn để thể hiện, khắc họa nét đẹp của tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu.

Người phụ nữ hiểu được trái tim mình cũng là hiểu được những quy luật trong tình yêu:

“Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ”

Sóng mang trong mình những đối cực “dữ dội” – “dịu êm”, “ồn ào” – “lặng lẽ”. Đó cũng là những cung bậc cảm xúc của người phụ nữ trong tình yêu. Con sóng thiên nhiên lúc dữ dội lúc dịu êm thì tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu cũng có lúc êm đềm khi lại giông tố. Giữa những đối cực, nhà thơ đặt một liên từ “và”. Từ “và” đã thể hiện sự song song giữa các đối cực. Sự tinh tế còn nằm ở trật tự sắp xếp từ. Con sóng tự nhiên bao giờ cũng đổ về phía dịu êm, cũng như người phụ nữ trong tình yêu bao giờ cũng mang nhiều hơn những nét dịu dàng, mang đậm tính nữ. Người phụ nữ đã khám phá ra một quy luật trong tình yêu: tình yêu cũng giống như sóng, đó không phải là một trạng thái tâm lý thuần nhất mà là sự hòa kết của những trạng thái đối lập giống như nốt trầm bổng của một bản nhạc.

Sự chảy trôi, hành trình của mỗi cơn sóng còn là khám phá về một quy luật nữa của tình yêu mà người phụ nữ đã nhận ra khi đứng trước muôn trùng bể:

“Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể”

Những con sóng luôn có xu hướng tìm ra biển lớn. “Sông” chính là những giới hạn con sóng phải vượt qua để đến biển. Người phụ nữ ở đây đã thấm nhuần một chân lý: hành trình sóng ra biển cũng là hành trình con người tìm đến với tình yêu. Muốn đến được bến bờ hạnh phúc, mỗi chúng ta đều cần vượt qua những giới hạn cá nhân chật hẹp để hòa nhập vào biển đời rộng lớn. Đó là hành trình dấn thân tự nguyện và được sống trọn vẹn là mình.

Khám phá sóng trong những chiều kích không gian, người phụ nữ còn đứng ở hiện tại để nhìn sóng trong những chiều thời gian khác nhau để khám phá ra một quy luật:

“Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ”

Từ ngày xưa cho đến ngày sau, sóng vẫn mãi vỗ nhịp ngoài đại dương, làm nên sức sống cho biển cả. Tình yêu cũng thế, tình yêu muôn đời vẫn mãi rạo rực trong trái tim, làm nên sự sống, làm nên sức trẻ cho con người. Người phụ nữ đã nhận ra: tình yêu không có tuổi, và một trái tim luôn yêu là một trái tim trẻ mãi bất kể sự chảy trôi của thời gian. Chính vì thấu hiểu trái tim yêu nên người phụ nữ, bằng cảm xúc chứ không phải bằng lý trí, đã khám phá ra những quy luật muôn thuở trong tình yêu như thế.

Đã hiểu thì muốn hiểu cho đến tận cùng. Người phụ nữ với trái tim yêu luôn mang trong mình khát khao khám phá cội nguồn của tình yêu:

“Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?”

Những con sóng trong “muôn trùng sóng bể” lúc ẩn lúc lại trào lên cũng như những băn khoăn, trăn trở trong lòng người phụ nữ. Nương theo những con sóng, “em” bắt đầu hành trình tìm kiếm nơi khởi nguồn của tình yêu, phân tích, lý giải bản chất của tình yêu. Đó cũng là mong muốn luôn đời của biết bao đôi lứa. Băn khoăn là thế, tìm về câu trả lời thì người phụ nữ lại chăng thể lý giải nổi:

“Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu?
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau”

Đoạn thơ vừa là sự thú nhận về sự bất lực của người phụ nữ trên hành trình tìm kiếm cội nguồn tình yêu vừa là sự thức nhận sâu sắc về một chân lý: tình yêu là điều huyền diệu của cuộc sống, con người chỉ có thể cảm nhận chứ không thể truy tìm được nơi khởi nguồn và cũng không thể bao giờ cắt nghĩa được tình yêu.

Người phụ nữ hiện lên tựa như con sóng ngày đêm không thôi tiếng hát của một tâm trạng luôn tràn ngập nhớ nhung:

“Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được”

Điệp từ “sóng” gợi hình những con sóng nhớ thương cứ dâng lên dào dạt, hết lớp này đến lớp khác trong trái tim của người phụ nữ, vừa gợi ra nhịp dạt dào sôi trào trong lòng của người phụ nữ lắng sâu với nỗi nhớ thương. Sự tương phản “ngày” – “đêm”, “trong lòng sâu” – “trên mặt nước” khiến nỗi nhớ bao trùm các chiều thời gian, chiếm lĩnh các chiều không gian. Người đọc như hình dung trái tim người con gái đáng yêu giống như một đại dương mênh mông không lúc nào yên lặng với những con sóng của nhung nhớ. Tình yêu sôi nổi, nỗi nhớ nhung đậm sâu khiến “em” phải thốt lên:

“Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức”

Nỗi nhớ không chỉ hiện diện trong ý thức của người phụ nữ mà còn lắng sâu vào tâm thức để hiện ra trong những giấc mơ. Cái dạt dào, sôi trào, cái da diết, sâu lắng của nỗi nhớ thương đã khiến những con sóng tràn bờ. Dung lượng câu thơ từ bốn thành sáu câu để biểu đạt đến tận cùng của nỗi nhớ. Tâm hồn người phụ nữ sôi nổi, đắm say, nồng nàn và mãnh liệt với một nỗi nhớ cồn cào, da diết.

Yêu sâu đậm, nên người phụ nữ còn mang vẻ đẹp của một tấm lòng son sắt, thủy chung:

“Dẫu xuôi về phương bắc
Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh – một phương”

Nhà thơ đã đặt khái niệm “phương anh” bên cạnh “phương bắc”, “phương nam” để phân biệt hai chiều không gian: không gian địa lý và không gian tình yêu. Nếu trong không gian địa lý của bốn phương tám hướng và bước chân con người có thể lạc lối thì trong không gian tình yêu, “em” chỉ biết đến một phương duy nhất là anh. Các chữ “ngược”, “xuôi” vừa thể hiện một tình yêu bền vững được thử thách qua hình thành chính lên thác xuống ghềnh vừa thấp thoáng bóng dáng người phụ nữ lấy điểm tựa là tình yêu để lo toan ngược xuôi trong hành trình khác nhau của cuộc sống. Đoạn thơ là hình ảnh của một trái tim yêu chân thành.

Người phụ nữ yêu chân thành, luôn khát vọng nên trái tim cũng giàu niềm tin:

“Ở ngoài kia đại dương
Trăm nghìn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở”

“Em” đứng trước hình ảnh sóng xô bờ, lặng ngắm những lớp sóng vượt qua mọi sự rộng dài của không gian và thời gian để chính mình nắm giữ niềm tin vào đích đến cuối cùng của bản thân. Tựa như con sóng ấy, người phụ nữ cũng có thể vượt qua lên tất cả, chinh phục chặng đường dài để tìm kiếm và nắm giữ tình yêu, để đến với điểm cuối là bến bờ hạnh phúc.

Dù tin tưởng vào trái tim mình nhưng người phụ nữ vẫn mang những nét lo âu về sự chảy trôi của thời gian:

“Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa”

“Em” lo rằng biển rộng nhưng mây vẫn khuất lấp theo cơ gió đưa đi xa, như tình yêu cũng không mãi là vĩnh viễn, cũng có thể phai nhạt trong dòng chảy của thời gian. Đó là nét đẹp của một tâm hồn đa sầu đa cảm, của một trái tim nhạy cảm trước tình yêu.

Dù có lúc trầm lúc bổng nhưng trái tim người phụ nữ luôn ước vọng có một tình yêu vĩnh hằng:

“Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ”

Những con sóng nhỏ mãi tồn tại trong cái vô tận của và vĩnh hằng của biển cả. Người phụ nữ mong muốn được hóa thân thành những con sóng ấy, để cũng được sống mãi trong “biển lớn tình yêu”, để trái tim mãi rạo rực nhịp đập yêu thương. Yêu không chỉ là khát vọng mà nó dường như đã trở thành tín ngưỡng của người phụ nữ, đủ lớn và đủ thiêng liêng để họ sẵn sàng hóa thân, hy sinh và cống hiến.

Nhà thơ đã mượn hình ảnh sóng, cho sóng một tâm hồn, biến sóng thành một chủ thể tâm trạng để thể hiện trái tim yêu của người phụ nữ. Thể thơ năm chữ, nhịp điệu câu thơ linh hoạt, biến chuyển, đặc biệt là sự phá cách từ bốn chữ sang năm chữ ở khổ thơ thứ năm đã khắc họa sâu hơn, thể hiện rõ ràng sự chảy tràn của những nhịp yêu trong trái tim người phụ nữ. Ngôn ngữ thơ giản dị, trong sáng, hình ảnh thơ giàu sức gợi.

Vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu thể hiện qua hình tượng sóng vừa mang những nét truyền thống vừa mang những nét hiện đại. Sự gắn kết hài hòa chuyển thành sự hòa kết trong một tâm hồn đã tạo ra nét rất riêng cho vẻ đẹp người phụ nữ trong thơ Xuân Quỳnh. Đó cũng là nét nghĩ suy, nét thương nét nhớ của chính Xuân Quỳnh, là sự gửi gắm chính mình của tác giả cho câu thơ.