Không có lúc nào tốc độ lại là vấn đề sống còn như khi chúng ta đối mặt với một đại dịch. Những gì thế giới hiện đang chứng kiến giữa đại dịch COVID-19 chính là một minh chứng rõ nhất cho điều này. Chủng virus corona mới được phát hiện tại Trung Quốc hồi cuối tháng 12 vừa qua đã lan tới 209 quốc gia và vùng lãnh thổ trên toàn thế giới. Tính tới thời điểm bài này, tổng số ca lây nhiễm đã lên tới hơn 1,9 triệu người, trong đó hơn 120.000 người đã mất đi sinh mạng.

Việt Nam đã nhanh chóng triển khai hàng loạt các biện pháp quyết liệt và là một trong số ít những quốc gia đang kiểm soát dịch bệnh khá hiệu quả.  Đến nay Việt Nam chưa ghi nhận trường hợp tử vong nào liên quan tới COVID-19, số ca nhiễm bệnh tính tới hết ngày 14/4/2020 là 266 ca, mặc dù Việt Nam là một quốc gia mạnh về thương mại và du lịch trong khu vực.

Rất nhiều biện pháp y tế cộng đồng đã nhanh chóng được triển khai hiệu quả nhờ sự hỗ trợ của công nghệ thông tin.  Việt Nam đã tận dụng hiệu quả ưu thế về mức độ người dân sử dụng điện thoại di động (150%) và mạng Internet (70%). Các thông tin và cảnh báo từ nhà chức trách về việc thực hiện các biện pháp phòng chống dịch thường xuyên được nhắn cho người dân và cập nhật trên các trang web và mạng xã hội. Một số ứng dụng trên điện thoại để khai báo y tế và theo dõi tình hình dịch bệnh cũng được sử dụng.

Những phương thức tiếp cận người dân kịp thời và liên tục chỉ là một trong rất nhiều ích lợi mà công nghệ thông tin có thể mang lại trong bối cảnh dịch bệnh. Khi xảy ra dịch bệnh truyền nhiễm, biện pháp “giãn cách xã hội” - hay cụ thể là nỗ lực hạn chế tiếp xúc trong cộng đồng để làm chậm và hy vọng dừng hẳn việc dịch bệnh lây nhiễm - được cho là một trong những phương thức hiệu quả nhất để ngăn chặn sự lây lan của virus. Đó là lý do tại sao nhiều quốc gia trên thế giới đã thực hiện đóng cửa biên giới, hủy bỏ các hội nghị quan trọng, đóng cửa trường học và yêu cầu người dân ở trong nhà. Những biện pháp này sẽ làm gián đoạn cuộc sống thường nhật của tất cả mọi người nhưng sự trợ giúp của công nghệ thông tin đem lại một cách thức mới để thích ứng dễ hơn với tình trạng “bình thường mới” này.

Công nghệ thông tin là nền tảng hỗ trợ làm việc tại nhà, học trực tuyến và giao hàng tận nơi, đây là những hoạt động rất cần thiết trong tình hình dịch bệnh.  Người dân Việt Nam có thể thực hiện nhiều giao dịch trên mạng và họ tận dụng dịch vụ này triệt để hơn kể từ khi dịch bệnh nổ ra vào cuối tháng Một. Lượng truy cập vào Cổng Dịch vụ công Quốc gia, cổng thông tin tiếp nhận và xử lý các dịch vụ công cơ bản của người dân, tăng đột biến trong thời gian gần đây. Theo số liệu của chính phủ, số lượt truy cập nhảy vọt từ 11 triệu lượt vào cuối tháng Một lên 28 triệu lượt vào cuối tháng Ba. Trong tháng Ba, số lượng các giao dịch trực tuyến được thực hiện thông qua Cổng Dịch vụ cũng tăng gấp đôi, lên hơn 23.000 giao dịch.

Theo tạp chí điện tử Zing.vn, các trang thương mại điện tử phổ biến cũng ghi nhận xu hướng tương tự. Kể từ khi Việt Nam công bố ca nhiễm đầu tiên, số lượng đơn đặt hàng trên trang thương mại trực tuyến Tiki đã bùng nổ, doanh thu bán hàng trực tuyến của các nhà bán lẻ lớn cũng tăng vọt. Ví dụ như Saigon Co.op ghi nhận doanh thu trực tuyến tăng gấp năm lần trong tuần tiếp theo sau khi ca bệnh đầu tiên được ghi nhận vào ngày 23/1.

Giữa giai đoạn khủng hoảng, Việt Nam có thể giảm thiểu tác động đối với nền kinh tế hiệu quả hơn nữa nếu hạ tầng kỹ thuật số được phát triển ở quy mô đầy đủ.  Trong quốc gia số Việt Nam này:

• phần lớn dịch vụ công được xử lý trực tuyến, thay vì số ít dịch vụ như hiện nay;
• hệ thống căn cước số đáng tin cậy để hỗ trợ tiếp cận các dịch vụ tài chính điện tử và các nền tảng khu vực tư nhân khác;
• nền tảng học trực tuyến cho học sinh ở tất cả các bậc học, bao gồm các trường công với nguồn lực hạn chế, để tạo điều kiện cho học sinh được học tập trong trường hợp gián đoạn năm học trong thời gian dài do trường học đóng cửa;
• có khả năng phân tích dữ liệu lớn (big data) để hỗ trợ theo dõi và dự báo y tế;
• rút gọn và thực hiện hiệu quả các thủ tục hành chính để đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư công và ODA, đây là các nguồn lực quan trọng để ngăn chặn sự sụp đổ kinh tế trong bối cảnh nhiều rủi ro;
• phát triển chương trình bảo trợ xã hội trên nền tảng công nghệ thông tin nhằm tiếp cận các đối tượng dễ tổn thương và các doanh nghiệp ở các vùng sâu vùng xa thông qua chuyển tiền điện tử. Một dự án thí điểm do Ngân hàng Thế giới tài trợ đã cho thấy tính hiệu quả của phương thức này. Hơn 2.600 đồng bào dân tộc thiểu số ở Cao Bằng đã nhận được tiền trợ cấp hàng tháng thông qua dịch vụ tiền điện tử trên thuê bao di động.

Và còn nhiều điều nữa. Nhưng những lợi ích của chuyển đổi số sẽ không thể đến ngay qua một đêm, và còn nhiều rủi ro đi kèm phải giải quyết, nổi cộm nhất là bảo mật thông tin. Do đó cần đầu tư có mục tiêu và thống nhất và một khung pháp lý và quy định cách thức vận hành và quản lý dữ liệu trong không gian số.

Chính phủ Việt Nam đã và đang thể hiện quyết tâm đối với tiến trình chuyển đổi số. Nỗ lực xây dựng nhiều hệ thống Chính phủ điện tử như Cổng Dịch vụ công Quốc gia hay Trục liên thông văn bản quốc gia, cùng nhiều sáng kiến khác đang được thực hiện để đẩy mạnh việc sử dụng các hệ thống trên giữa bối cảnh đại dịch là rất đáng ghi nhận. Việt Nam cũng đang xem xét các phương thức nhằm phát huy tiềm năng của công nghệ thanh toán điện tử trong Chiến lược Tài chính Toàn diện Quốc gia mới được phê duyệt vào tháng Một vừa qua.

Một người dùng sử dụng dịch vụ tại Cổng Dịch vụ Công Quốc gia

COVID-19 là một bài kiểm tra đối với tất cả các hệ thống, từ cấp quốc gia cho tới cá nhân, cho thấy cả ưu điểm và khuyết điểm. Đây là lời nhắc nhở rằng Việt Nam có thể tận dụng nhiều cơ hội hơn nữa từ các dịch vụ số và phải đẩy nhanh và mạnh hơn nữa tiến trình số hóa. Công nghệ thông tin không chỉ thúc đẩy tăng trưởng bao trùm mà còn nâng cao năng lực đối phó giữa bối cảnh khủng hoảng – giúp chúng ta giảm thiểu tác động tiêu cực của gián đoạn xã hội, giúp chúng ta kết nối, làm việc hiệu quả và quan trọng là vẫn có đồ để ăn!