Hồ Xuân Hương ( 1772-1822 ) là nữ sĩ nổi tiếng của nước ta .Với tài năng của mình , bà được người đời mệnh danh là "Bà chúa thơ Nôm" . Hồ Xuân Hương còn là tác giả có phong cách thơ rắn rỏi, mạnh mẽ. "Bánh trôi nước " là bài thơ thể hiện rõ nét phong cách của bà .Qua hình ảnh bánh trôi nước, nhà thơ đã kín đáo phản ánh thân phận nhỏ bé, bấp bênh, chìm nổi của người phụ nữ trong xã hội phong kiến nhưng đồng thời cũng nói lên phẩm giá cao đẹp của họ .
Trước tiên , nhà thơ tả thực cái bánh trôi nước,một món ăn quen thuộc trong ẩm thực dân tộc. Bánh trôi hiện lên với vẻ ngoài đặc trưng "trắng" ,"tròn" được nhào nước cho nhuyễn, rồi nặn thành hình tròn, nhân bánh có màu đỏ ,bọc lấy nhân bánh bằng đường đen.Để làm chín,bánh được bỏ vào nồi khi nước sôi, trải qua "chìm nổi",khi chín thì bánh nổi lên ,chưa chín nó sẽ chìm xuống.Tùy thuộc vào sự khéo léo của người làm bánh, phải thật khéo tay thì bánh mới đẹp, nếu vụng thì bánh có thể bị rắn hay bị nhão.Tác giả đã miêu tả chiếc bánh trôi nước một cách cặn kẽ,chi tiết,cụ thể từ hình dáng bên ngoài,nhân bánh đến cách thức làm bánh.
Bài thơ còn mang nghĩa hàm ẩn, mượn hhình ảnh bánh trôi nước để nói về thân phận và vẻ đẹp của người phụ nữ trong xã hội xưa.:
"Thân em vừa trắng lại vừa tròn"
Hồ Xuân Hương giới thiệu bánh trôi "vừa trắng lại vừa tròn " ,mượn hình ảnh mộc mạc từ chiếc bánh trôi để nói lên vẻ đẹp duyên dáng ,nữ tính của người phụ nữ. Họ đẹp,đẹp từ hình thức "tròn" đến nhân phẩm "trắng".Tuy đẹp như vậy nhưng họ phải chịu cảnh :
"Bảy nổi ba chìm với nước non "
Thành ngữ "Bảy nổi ba chìm " được vận dụng tài tình nhằm hàm ý về thân phận vất vả của người phụ nữ,chịu nhiều thiệt thòi do lễ giáo phong kiến, trọng nam khinh nữ,do đạo "tam tòng," gây nên.Chính vì cuộc đời gặp nhiều bất công,nhiều éo le,ngang trái cho nên nữ sĩ đã thẳng thắn thay lời người phụ nữ cất lên lời than thân đồng thời khẳng định tấm lòng thủy chung,don sắt của người phụ nữ:
"Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn
Mà em vẫn giữ tấm lòng son"
Hai chữ " rắn nát " muốn nói thân phận của người phụ nữ được sung sướng, hạnh phúc, hoặc bất hạnh đều do "tay kẻ nặn" - xã hội phong kiến với nhiều bất công, tư tưởng cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy.Hồ Xuân Hương thương cho số phận của mình,thương cho những người có cùng cảnh ngộ như mình.Bằng những lời bộc bạch chân thành,tự nhiên nữ sĩ đã nói lên những đau đớn,những uất ức chung của người phụ nữ.Từng câu chữ ở trong câu thơ là lời phản kháng mạnh mẽ ,lên án xã hội đầy rẫy những bất công .Tuy cuộc sống nhiều đau khổ như vậy,nhưng họ vẫn luôn giữ cho mình phẩm chất cao quý của người phụ nữ:
"Mà em vẫn giữ tấm lòng son"
Nữ sĩ một lần nữa lồng ghép hình ảnh nhân của chiếc bánh trôi mang màu đỏ của đường để làm tăng lên vẻ đẹp thanh cao của người phụ nữ luôn thủy chung .Đây là câu thơ mang ý chính của toàn bài,mang ý nghĩa quan trọng nhất.Tấm lòng son sắt như màu đỏ của dòng máu chảy trong người. Câu thơ vừa miêu tả đc h/ảnh chiếc bánh trôi nước ,vừa đề cao đc vẻ đẹp cả bề ngoài lẫn phẩm giá bên trong của người phụ nữ.Cấu trúc câu thơ "Mặc dầu...mà vẫn..." ở 2 câu cuối bài thơ ,đặc biệt chữ "vẫn" làm cho ý thơ đc khẳng định và ngợi ca tâm hồn trong sáng,đẹp đẽ của ng phụ nữ VN.Với cách nói ẩn dụ,tác giả ca ngợi vẻ đẹp ngoại hình và tâm hồn của ng phụ nữ.Nhà thơ bày tỏ tấm lòng cảm thương sâu sắc cho số phận lênh đênh,chìm nổi ,phụ thuộc của ng phụ nữ ,đồng thời ngợi ca phẩm chất tâm hồn của họ.
Bài thơ đc viết theo thể thơ thất ngôn tứ tuyệt Đg` luật ,với đề tài là một h/ảnh bình dị trong c/sống nhưng dưới ngòi bút tài hoa của HXH đã mang đến nhiều vẻ đẹp khác biệt.Các BPNT đc sử dụng linh hoạt :ss,đảo ngữ,ẩn dụ ,sd thành ngữ ,những tính từ...đặc sắc,độc đáo diễn tả sâu sắc ND để ng địc hình dung rõ hơn về vẻ đẹp,số phận của những ng` phụ nữ.
"Bánh trôi nước" là 1 bài thơ Nôm đa nghĩa,thể hiện tình cảm gắn bó thiết tha của HXH đối với nền văn hóa dân tộc .Chiếc bánh bình dị của QH đã đi vào trang thơ của nữ sĩ tài hoa và trở thành biểu tượng cho thân phận và vẻ đẹp tâm hồn của ng` phụ nữ VN .Bài thơ cũng bộc lộ niềm cảm thông với thân phận và sự trân trọng vẻ đẹp tâm hồn của HXH dành cho những ng` phụ nữ cùng thời với bà.