“Cuộc chia tay của những con búp bê” nằm trong hệ thống văn bản nhật dụng với chủ đề chính về quyền trẻ em. Văn bản làm người đọc vô cùng xúc động trước cuộc chia tay đầy nước mắt của hai anh em hơn thế còn cho thấy vai trò, tầm quan trọng của gia đình đối với trẻ thơ.

Trong tác phẩm diễn ra ba cuộc chia tay: cuộc chia tay của Vệ Sĩ và Em Nhỏ (hai con búp bê của anh em Thành Thủy), cuộc chia tay của hai anh em Thành Thủy, cuộc chia tay với lớp học. Nguyên nhân của tất cả các cuộc chia tay này đều xuất phát từ sự đổ vỡ trong cuộc hôn nhân của cha mẹ Thành Thủy. Truyện được kể ở ngôi thứ nhất, nhân vật “tôi” - người anh là người trong cuộc chứng kiến và chịu những đau khổ, bất hạnh của cuộc chia ly này nên câu chuyện diễn ra vô cùng chân thực, cảm động.

Trước khi hai anh em chia ly là những lời tâm sự thẫm đẫm nước mắt, đọc đến đây có lẽ không ai có thể cầm được nước mắt trước tình cảnh đau lòng của chúng. Thủy khóc cả đêm trước ngày lên xe theo mẹ về quê, “đôi mắt tuyệt vọng”, “buồn thăm thẳm, hai bờ mi đã sưng mọng lên vì khóc nhiều”. Người anh cũng chẳng thể khá hơn, dù đã cố gắng kìm nén sự đau khổ nhưng “nước mắt cứ tuôn ra như suối, ướt đầm cả gối và hai cánh tay áo”. Làm sao có thể không đau đớn, xót xa cho được khi giây phút chia tay của hai anh em mỗi lúc một gần hơn. Việc cha mẹ ly hôn như một tai họa nặng nề giáng xuống đầu cả hai. Thành lo sợ sẽ phải xa em mãi mãi, em không muốn tin điều ấy và chỉ mong đó chỉ là một giấc mơ thôi. Thành kinh ngạc khi thấy cảnh vật, con người vẫn như mọi khi, vẫn diễn ra đông vui tấp nập, nắng vẫn vàng ươm mà cuộc sống của hai em lại tăm tối ảm đạm khôn cùng. Sự đối lập giữa ngoại cảnh và tâm cảnh càng thể hiện rõ hơn tâm trạng bơ vơ, thất vọng của em.

ừ trước đến nay, em đã từng đọc nhiều tác phẩm văn học có xuất hiện hình ảnh những đứa trẻ thơ, như chị em Liên trong Hai đứa trẻ (Thạch Lam), cái Tí trong Tắt đèn (Ngô Tất Tố)... Nhưng em ấn tượng nhất vẫn là hình ảnh hai anh em Thành và Thủy trong truyện ngắn Cuộc chia tay của những con búp bê của Khánh Hoài.

Thành là một người anh trai rất quan tâm, săn sóc em gái mình. Câu luôn để ý, giúp em học tập, đặc biệt, chiều nào cậu cũng đón em gái và cùng em trở về nhà. Vì rất thương em, nên khi biết phải xa em vì em theo mẹ về quê, Thành đã khóc. Thế nhưng, vì sợ em biết được sẽ lo lắng nên cậu cắn chặt môi để khỏi bật lên tiếng khóc to, nhưng nước mắt cứ tuôn ra như suốt, ướt dầm cả gối và hai cánh tay áo. Trong đầu Thành luôn thường trực một khát vọng, rằng đây chỉ là một giấc mơ mà thôi. Đến những khoảnh khắc cuối trước lúc chia tay, Thành dù rất đau khổ nhưng vẫn luôn nghĩ về em, chứ không hề lo nghĩ cho bản thân mình. Thành quyết định để lại hết tất cả đồ chơi cho em, kể cả Vệ Sĩ. Dù không có Vệ Sĩ gác đêm, thì có thể cậu sẽ có thể gặp phải ác mộng khi ngủ. Thành dành thời gian, dẫn Thủy đến trường, để em chia tay thầy cô, bạn bè. Khi nhìn thấy em khóc nức nở, Thành vô cùng đau khổ, buồn bã, giống như người phải xa rời bạn bè, thầy cô là cậu vậy. Và nỗi đau chia xa được đẩy đến tận cùng, khi Thành lặng người nhìn em lên xe theo mẹ về quê. Cậu tuyệt vọng đến thẫn thờ, miệng mếu máo, chân đứng chôn chặt xuống đất, không biết mình nên làm gì bây giờ. Chỉ bấy nhiêu thôi, đã đủ để lột tả tình cảm sâu nặng mà Thành dành cho em gái mình, cùng hoàn cảnh tội nghiệp của cậu.

Còn Thủy, cũng như anh trai mình em là một đứa trẻ ngoan ngoãn và giàu tình yêu thương. Từ khi ra đời, Thủy luôn sống cùng anh và gia đình. Em luôn rất yêu thương anh trai của mình. Có lần, em mang kim chỉ, chạy ra sân bóng để vá áo cho anh ngay tại đấy, kẻo sợ về nhà anh sẽ bị mẹ mắng. Lại có lần, để giúp anh Thành khi ngủ không gặp ác mộng, em đã trang bị vũ khí cho Vệ Sĩ để nó gác đêm cho anh, rồi khi trời sáng, lại đưa Vệ Sĩ trở về bên Em Nhỏ. Hành động ấy, được lặp đi lặp lại suốt mọi ngày. Vì thế, khi nghe tin phải xa anh để về quê với mẹ Thủy bất giác run lên bần bật, kinh hoàng và tuyệt vọng. Em khóc suốt cả đêm, lúc nào cũng như người mất hồn. Và càng đau khổ hơn, là từ nay em sẽ không còn được đến trường nữa. Thật xót xa biết bao, khi em phải rời xa thầy cô, bạn bè, sách vở để ra chợ ngồi bán hoa quả. Tình huống của Thủy thật khiến người đọc phải bàng hoàng và thương tiếc. Khi vì sự đổ vỡ của gia đình, nên dù còn nhỏ, em đã phải xa rời mái trường để bước vào cuộc đời nghiệt ngã.

Trong văn bản Cuộc chia tay của những con búp bê, nhà văn Khánh Hoài đã xây dựng và khắc họa rõ nét, chân thực tình cảm anh em thắm thiết, bền chặt của hai anh em Thành và Thủy. Cùng với đó, đã tái hiện lại một cách sâu sắc nỗi đau thương của những đứa trẻ khi mái ấm gia đình bị đổ vỡ, phải chịu nỗi đau xa cách, chia li. Từ đó, khẳng định được tầm quan trọng và khao khát về mái ấm hạnh phúc của những đứa trẻ thơ. Để không có đứa trẻ bất hạnh nào như Thành và Thủy nữa.

Trước bi kịch gia đình, tình cảm của hai anh em Thành và Thủy càng trở nên thiết tha, rất mực gần gũi, thương yêu, chia sẻ và quan tâm lẫn nhau. Suốt đêm nghe em gái khóc thì Thành cũng đau khổ “nước mắt cứ tuôn ra như suối”. Mờ sáng, Thành “rón rén" đi ra vườn, đau khổ ngồi xuống gốc cây hồng xiêm, thì chỉ một lát sau, em gái cũng đi ra vườn ngồi cạnh anh trai. Em gái "lặng lẽ" đặt tay lên vai anh trai, còn anh trai thì “kéo em ngồi xuống và khẽ vuốt lên mái tóc" em gái. Khi Thủy nhớ bố, mong gặp bố, chào bố trước khi theo mẹ về quê ngoại, thì Thành “xót xa nhìn em” và nghĩ: “Bao giờ nó cũng chu đáo và hiếu thảo như vậy”. Nghe Thủy nói: “Hay anh dẫn em đến trường một lát" thì Thành lấy chiếc khăn mặt ướt đưa cho em… Thành lại dẫn em gái đến trường như những ngày còn nhỏ…

Thủy là một em bé rất nhân hậu, giàu tình thương, rất quan tâm săn sóc đến anh trai. Mỗi con búp bê đều được Thủy đặt cho một,cái tên riêng: Con Vệ Sĩ, con Em Nhỏ, và Thủy luôn luôn đặt chúng cạnh nhau, “quàng tay lên vai nhau” thân thiết. Thủy đã mang kim chỉ ra bãi bóng vá áo cho anh trai. Trước khi giã biệt anh còn dặn dò: "Anh ơi! bao giờ áo anh có rách, anh tìm về chỗ em, em vá cho anh nhé..”. Thành nằm mê ngủ thấy ma, Thủy-đã có sáng kiến bắt con Vệ Sĩ khoác dao díp gác cho anh trai ngủ. Trước lúc theo mẹ về quê ngoại, Thủy ôm hôn con Vệ Sĩ và ân cần dặn dò: "Vệ Sĩ thân yêu ở lại nhé! Ở lại gác cho anh trai tao ngủ nhé...”.

Cảnh chia đồ chơi đã nói lên một cách tuyệt đẹp tình anh em thắm thiết. Thành bảo với Thủy: “Không phải chia nữa. Anh cho em tất”. Nhưng rồi em gái lại “buồn bã” lắc đầu: “Không, em không lấy. Em để hết lại cho anh”. Trước lời mẹ “quát”, hai anh em bắt buộc phải chia đồ chơi. Con Vệ Sĩ ở lại với anh trai, còn Thủy mang theo con Em Nhỏ. Nhưng trước lúc giã biệt anh, Thủy đã để con Em Nhỏ ở lại với lời dặn dò… Cách ứng cử của Thủy rất nhân hậu và rất quan tâm săn sóc anh trai. Em không bao giờ để hai con búp bê phải chia tay nhau. Và em cũng chỉ mong muốn anh em mình không bao giờ phải xa nhau. Cảnh giã biệt đau lòng: Thủy “khóc nức lên" nắm tay anh trai dặn dò; Thành “mếu máo đứng như chôn chân xuống đất nhìn theo cái bóng nhỏ liêu xiêu của em gái… – đã biểu lộ tất cả nỗi đau và tình thương của hai anh em trước bi kịch gia đình.