“Đối với những người ở quanh ta, …không bao giờ ta thương.”: Không thể nhìn cái vẻ bề ngoài “gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi,…” để đánh giá con người mà phải “cố tìm mà hiểu họ”. Phải đem hết tấm lòng của mình, đặt mình vào hoàn cảnh của người khác để tìm hiểu, xem xét họ một cách đầy đủ, toàn diện, sâu sắc để hiểu được tâm tư, tình cảm của họ, phát hiện ra những vẻ đẹp đáng quý của họ. Nếu không “cố tìm mà hiểu họ”, ta dễ trở thành tàn nhẫn, lạnh lùng; nếu chỉ nhìn phiến diện thì sẽ có ác cảm hoặc có sự nhận xét sai lầm về người khác. Cần phải hiểu được “Khi người ta khổ quá thì người ta chẳng còn nghĩ gì đến ai được nữa” và “cái bản tính tốt của người ta” thường bị “che lấp” bởi “những nỗi lo lắng, buồn đau, ích kỉ”; bởi thế cần có sự cảm thông với họ. “Tôi biết vậy, nên tôi chỉ buồn chứ không nỡ giận”: cách ứng xử bao dung, độ lượng bằng tình thương, lòng nhân ái.

-> Đây là một quan niệm đúng đắn về cách nhìn người, thể hiện một phương diện của chủ nghĩa nhân đạo.

=>Suy nghĩ của nhân vật ông giáo (tác giả Nam Cao ) về những người xung quanh và cuộc sống khổ cực, bần cùng của người nông dân trong xh cũ.

d) Trường từ vựng sử dụng trong đoạn văn là: gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi, tàn nhẫn, ác, tốt, ích kỉ.