1-Trước khi là nghĩa sĩ, họ là những người nông dân nghèo khổ “cui cút làm ăn toan lo
nghèo khó”. Họ tầm thường, vô danh, cả đời lam lũ bên “ruộng trâu, làng bộ”, chân lấm
tay bùn quen thuộc với công việc của nhà nông: “việc cuốc việc cày, việc bừa, việc cấy tay
vốn quen làm”. Vua chẳng biết mặt chúa chẳng biết tên, hoàn toàn xa lạ với việc nhà binh:
“chưa quen cung ngựa đâu tới trường nhung”.
2-Nhưng đằng sau vóc dáng âm thầm lặng lẽ ấy vẫn là dòng máu Tiên Rồng của một dân
tộc giàu lòng yêu nước quật cường chống ngoại xâm. Đất nước có giặc ngoại xâm, lòng
căm thù giặc trong người nông dân thức dậy mạnh mẽ và quyết liệt theo kiểu nông dân. Họ
diễn tả tâm trạng mình bằng những hình ảnh gần gũi thân thuộc hàng ngày. Làm nông, cỏ
dại với người trồng lúa là thứ kẻ thù không thể khoan dung. Cho nên “ghét thói mọi như
nhà nông ghét cỏ”, “muốn tới ăn gan, muốn ra cắn cổ”. Yêu ghét rạch ròi, căm hận sục
sôi.
3- Từ nhận thức, ý thức về một đất nước thống nhất: “một mối xa thư đồ sộ”, về trách
nhiệm của bản thân “há để ai chém rắn đuổi hươu”, một bước chuyển biến lớn lao về tư
tưởng đã diễn ra trong người nông dân: Họ tự nguyện xung vào đội quân chiến đấu. Từ
những con người nghèo khổ thất học, họ vụt trở thành những nghĩa sĩ phi thường: “ra sức
đoạn kình, dốc ra tay bộ hổ”
4-Đoạn văn đã khắc họa trước mắt người đọc một bức tranh xông trận của những người
anh hùng nghĩa sĩ.
-Trước mắt chúng ta là một không khí khẩn trương, sôi nổi quyết liệt và đầy hào hứng của
những người xông trận lập công: “Chi nhọc quan quản gióng trống kì trống giục” tiếng
trống giục giã họ chiến đấu là tiếng trống của trái tim yêu nước thương nòi, căm thù giặc
sôi sục.
-Âm thanh của: “đạn nhỏ đạn to, tàu sắt tàu đồng” cũng không mảy may cản bước chân
chiến đấu của họ.
-Trung tâm của bức tranh là hình tượng của những người nông dân với trang bị rất thô sơ.
Trong tay họ chỉ là những vật dụng quen thuộc hàng ngày, gắn bó với cuộc sống lao động.
Họ vào trận bằng “manh áo vải”, “ngọn tầm vông”, “rơm con cúi”, “lưỡi dao phay” và
bằng ngọn lửa của tinh thần “lòng dân trời tỏ”. Tư thế xông trận của họ hiên ngang bất
khuất đạp trên đầu kẻ thù “Đạp rào lướt tới, xô cửa xông vào, liều mình như chẳng có”.
Họ chiến đấu bằng lòng quả cảm: “Đâm ngang chém ngược”, “Hò trước ó sau” khiến kể
thù thất kinh hồn vía “mã tà ma ní hồn kinh”. “trối kệ tàu sắt tàu đồng súng nổ”. Họ liên
tiếp tiến công và ghi được những thắng lợi lớn hơn rất nhiều so với tương quan đông đảo
và tối tân của kẻ thù.
4-Tác giả đã sử dụng bút pháp hiện thực để dựng tượng đài người nông dân nghĩa sĩ trong
tư thế tiến công. Những chi tiết chân thực về vũ khí, trang bị của đội quân áo vải, về suy
nghĩ về sự lựa chọn của họ đều được chọn lọc, tinh tế giàu sức khái quát. Nhịp điệu dồn
dập của các câu văn đã tạo nên khúc tráng ca, khắc họa tinh thần và khí thế tiến công bốc
cao ngùn ngụt. Hàng loạt các động từ mạnh được sử dụng liên tiếp trong nhiều câu văn,
đặc biệt là phép tương phản giữa kẻ thù và người nông dân trên nhiều phương diện đã
làm tăng thêm vẻ đẹp tráng ca của người nông dân vùng lên như bão táp. Sự tương phản
còn làm nổi bật tính chất chính nghĩa của khối đoàn kết đại diện cho nhân dân. Trong không
khí tiến công liên tiếp, tấn công triệt để, người nông dân được miêu tả như một điểm sáng
chói. Bức tượng đài đã được chạm nổi sừng sững tư thế tấn công mang vẻ đẹp hiên
ngang bất khuất, tư thế ngẩng cao đầu của người nông dân Nam Bộ yêu nghĩ khí
chuộng chính nghĩa.