Đoạn trích “Uy-lít-xơ trở về” của Hô-me-rơ đã cho thấy vẻ đẹp trí tuệ và tình yêu chung thủy của chàng đối với người vợ đã xa cách hàng chục năm. Chàng là đại diện cho vẻ đẹp trí tuệ của cộng đồng.

     Bằng tình yêu quê hương, tình yêu gia đình cùng với lòng dũng cảm, trí tuệ sắc sảo, Uy-lít-xơ đã vượt qua muôn vàn khó khăn, trắc trở để về bên gia đình thân yêu. Khi đặt chân lên mảnh đất thân yêu, chàng lại phải đối mặt với 108 tên cầu hôn hung hãn, tìm mọi cách hòng chiếm đoạt gia sản của gia đình chàng. Nhưng bằng sự thông minh và sự giúp sức của những người khác, chàng đã tiêu diệt được chúng. Tuy nhiên thử thách cuối cùng, khó khăn nhất với chàng chính là người vợ thủy chung, đầy trí tuệ Pê-nê-lốp. Trái tim Pê-nê-lốp từ khi Uy-lít-xơ đi đã đóng kín, vậy Uy-lít-xơ làm cách nào để có thể mở cảnh cổng lòng ấy ra? Đoạn gặp gỡ vợ là một chuỗi những tâm trạng, cảm xúc khác nhau của chàng. Thông qua cách xử lí ta còn thấy chàng là người vô cùng thông minh, nhanh trí.

      Trước hết, khi trở về sau khi đánh đuổi bọn cầu hôn dù vô cùng nhớ vợ, và muốn đoàn tụ cùng gia đình nhưng Uy-lít-xơ vẫn hết sức kiên nhẫn đợi chờ những hành động âu yếm, tình cảm của vợ, chàng không vồ vập, không yêu cầu vợ phải tin mình ngay, vì chàng hiểu vợ mình là người vô cùng thận trọng. Sự kiên nhẫn của Uy-lít-xơ được đối sánh với nhũ mẫu Ơ-ri-cle và người con trai Tê-lê-mác. Nhũ mẫu đã nhiều lần khẳng định đó là Uy-lít-xơ để Pê-nê-lốp yên tâm, thậm chí con trai nàng Tê-lê-mác còn nổi cáu với mẹ: “mẹ ơi, ,mẹ thật tàn nhẫn, và lòng mẹ độc ác quá chừng”, nhưng mọi người càng hối thúc bao nhiêu thì Pê-nê-lóp càng thận trọng bấy nhiều. Đáp lại Uy-lít-xơ cũng vô cùng kiên nhẫn đợi chờ người vợ thân thương và nói: “Đừng làm rầy mẹ, mẹ còn muốn thử thách cha ở tại nhà này. Thế nào rồi mẹ con cũng sẽ nhận ra, chắc chắn như vậy”. Đó là phong thái, phẩm chất của một bậc anh hùng, chỉ đến khi Pê-nê-lốp thừa nhận mình, chàng mới giải thích rõ lí do.

     Không chỉ vậy, khi Pê-nê-lốp chưa nhận ra mình, Uy-lít-xơ còn tỏ ra giận dỗi và vô cùng lo âu. Đây cũng là nét tâm lí thường thấy của những người chồng khi xa nhà đã lâu, nay trở về vợ vẫn kiên quyết không nhận, chàng lo âu, giận dỗi cũng chính là biểu hiện của một tình yêu cao đẹp, của sự thủy chung son sắt. Sau khi rũ bỏ lớp quần áo bẩn thỉu, thay bộ quần áo mới, Uy-lít-xơ trông “đẹp như một vị thần”, nhưng Pê-nê-lốp vẫn kiên định không nhận chàng. Uy-lít-xơ vô cùng đau khổ mà than với vợ: “Khốn khổ! Hẳn là các thần trên núi Ô-lem-pơ đã ban cho nàng một trái tim sắt đá hơn ai hết trong đám đàn bà yếu đuối, vì một người khác chắc không bao giờ có gan ngồi cách xa chồng như thế,…”. Và chàng đã đưa ra một yêu cầu hết sức khôn ngoan để thử người vợ của mình: “Già hãy kê cho tôi một chiếc giường để tôi ngủ một mình, như bấy lâu nay, vì trái tim trong ngực nàng kia là sắt”. Chàng đã vô cùng ngạc nhiên, sửng sốt khi Pê-nê-lốp yêu cầu nhũ mẫu mang chiếc “giường kiên cố” ra cho Uy-lít-xơ nằm. Tâm trạng chàng vô cùng âu lo, bởi đó là chiếc giường không thể di chuyển được, nếu mang được nó ra tức là nàng Pê-nê-lốp đã không còn chung thủy với chàng, Uy-lít-xơ sẽ mất tất cả. Chàng sợ hãi hơn bao giờ hết.

     Uy-lít-xơ nhanh chóng kể những đặc điểm, chi tiết đặc biệt của chiếc giường với giọng điệu lo âu “chột dạ”: “Nếu không có thần linh giúp đỡ thì dù là người giỏi nhất cũng khó lòng làm được việc này” “Đây là chiếc giường kì lạ, kiến trúc có điểm rất đặc biệt, do chính tay tôi làm lấy chứ chẳng phải ai” và chàng bắt đầu kể ra những đặc điểm của nó, bí mật mà chỉ hai vợ chồng chàng mới biết. Nghe những lời chồng kể chi tiết, rành mạch Pê-nê-lốp như vỡ òa trong hạnh phúc, những giọt nước mắt cứ thế tuôn trào. Đây là những giọt nước mắt sung sướng và hạnh phúc nhất của Pê-nê-lốp kể từ ngày Uy-lít-xơ rời xa căn nhà yêu dấu. Bấy giờ trong dòng nước mắt nàng mới nghẹn ngào thanh minh về sự chậm trễ âu yếm của mình với chồng. Hình ảnh nàng khóc trong hạnh phúc cùng với đó là lời thanh minh gây xúc động sâu sắc trong lòng người đọc, nó cho gạt bỏ hoàn toàn mọi hiểu nhầm, nghi ngại bấy lâu nay. Đồng thời cũng gợi được nỗi cảm thông với vợ trong lòng Uy-lít-xơ: “Uy-lít-xơ càng thêm muốn khóc” “ôm lấy người vợ xiết bao thân yêu, người bạn đời chung thủy của mình mà khóc dầm dề”. Hai tiếng khóc ấy hòa vào nhau, càng nhấn mạnh hơn nữa niềm hạnh phúc, sung sướng vô bờ khi được đoàn tụ với vợ, với gia đình.

     Chỉ trong một đoạn trích ngắn, nhưng tâm trạng của Uy-lít-xơ đã được bộc lộ một cách đầy đủ, với vô vàn cung bậc cảm xúc khác nhau. Cho thấy tình yêu gia đình vô bờ bến, đồng thời bộc lộ những vẻ đẹp phẩm chất của chàng. Bức tranh tâm trạng Uy-lít-xơ được tái hiện còn cho thấy tài năng miêu tả tâm lí bậc thầy của Hô-me-rơ.