Kim Lân là gương mặt xuất sắc của nền văn học hiện đại Việt Nam, là nhà văn “một lòng đi về với đất, với thuần hậu nguyên thủy của cuộc sống”. Dưới ngòi bút của ông, khung cảnh làng quê Bắc Bộ và hình ảnh người nông dân khốn khó, chăm chỉ hiện ra vô cùng chân thực, sinh động. Kiệt tác “Vợ nhặt” là một trong số đó. Đọc đến đoạn “Bữa cơm ngày đói trông thật thảm hại…còn chả có cám mà ăn đấy”, hình ảnh bà cụ Tứ với vẻ đẹp tâm hồn tỏa sáng đã đi vào trái tim tôi. Từ việc cảm nhận vẻ đẹp tâm hồn bà cụ Tứ, tôi thấu hiểu hơn nữa ý nghĩa nội dung và giá trị nghệ thuật mà tác phẩm “Vợ nhặt” muốn truyền tải.

Đọc truyện ngắn “Vợ nhặt”, nhiều độc giả ấn tượng trước anh thanh niên Tràng cần cù, giàu lòng trắc ẩn, thương cảm cô vợ nhặt gầy gò, khốn khổ. Nhưng riêng tôi, tôi cảm động sâu sắc tấm lòng bao dung, nhân hậu, tầm hồn thiện lương, yêu thương con của bà cụ Tứ. Tâm hồn người mẹ nghèo ấy càng được bộc lộ rõ nét trong đoạn bữa cơm ngày đói. Bữa ăn ấy không giống như những bữa ăn ngày thường, đó là bữa ăn đón nàng dâu mới. Vậy mà trông nó “thật thảm hại”: “giữa cái mẹt rách có độc một lùm rau chuối thái rối, và một đĩa muối ăn với cháo”. Nhưng cả nhà đều ăn rất ngon miệng. Chính bà cụ Tứ đã thổi vào mâm cơm ngày đói không khí đầm ấm, vui vẻ khi “nói toàn chuyện sung sướng về sau này”. Bà gieo vào lòng các con niềm tin đổi đời bằng câu nói: “ai giàu ba họ, ai khó ba đời”. Bà động viên các con bằng những dự định nghe thật viển vông, xa vời trong nạn đói ấy : “Ngoảnh đi ngoảnh lại chả mấy mà có ngay đàn gà cho mà xem”. Giọng nói của người mẹ nghèo tràn đầy náo nức, hi vọng ,hi vọng nghĩ rằng nếu may mắn và chăm chỉ thì biết đâu, họ vẫn có thể sống sót qua nạn đói và sẽ có tương lai đầy sung túc, hạnh phúc. Vẻ đẹp tâm hồn của bà cụ Tứ thể hiện qua niềm tin, niềm hi vọng vào tương lai sau này. Trong ba nhân vật, bà là người thể hiện khát vọng sống mãnh liệt nhất. Giữa bao cùng cực, khốn khó mà nạn đói gây ra, tâm hồn của bà cụ Tứ chưa từng tuyệt vọng. Khi anh Tràng nhặt được vợ, người ngoài thì lắc đầu than “không biết có nuôi nổi nhau không?”. Còn bà cụ thì vừa thương, vừa vui vẻ khi gia đình có thêm thành viên mới. Tràng lấy vợ không những không gây ra gánh nặng, ngược lại còn thắp lên ngọn lửa của khát vọng, niềm tin trong tâm hồn bà cụ. Bà chủ động, nhiệt tình mang không khí vui vẻ, ấm áp vào bữa cơm, xóa tan đi sự đạm bạc, ít ỏi đến thảm thương của mâm cơm. Bà gắng hết sức để mâm cơm đạm bác ấy không ảnh hưởng đến hạnh phúc, hi vọng sống của đôi vợ chồng son. Tôi cảm động sâu sắc trước tâm hồn và trái tim bao la thương yêu của bà mẹ nông thôn đôn hậu ấy. Sau những hình ảnh tương lai đẹp đẽ, sống động, cái đói của hiện thực lại hiện lên rõ nét. Bà cụ Tứ biết rõ từng ấy cháo không đủ làm no bụng ba người nên đã chuẩn bị một nồi “chè khoán” bốc hơi nghi ngút. Thực chất, “nồi chè khoán” chỉ là tên gọi hoa mĩ cho nồi cháo cám đắng chát. Nhà văn Kim Lân đã miêu tả bà cụ Tứ trong đoạn văn này với rất nhiều động từ: “lật đật chạy xuống bếp”, lễ mễ bưng ra”, “cầm muôi vừa khuấy vừa cười”…Bà làm tất cả công việc này với thái độ ân cần, đon đả, nét mặt tươi cười như thể bf đang cho con ăn chè khoán ngon ngọt thật. Bà cố gắng gượng duy trì không khí vui vẻ, đầm ấm của bữa ăn gia đình. Nhưng cố gắng của một mình bà không thể che dấu sự thật phũ phàng về nạn đói đang hiển hiện rõ nét trong bát cháo cám. Bà vội nói lời an ủi những đứa con tủi hổ đang “cắm đầu ăn cho xong” : “Xóm ta khối nhà còn chẳng có cháo cám mà ăn ấy”. Chính sự dũng cảm và tình thương yêu mênh mông của bà cụ Tứ đã khiến thứ thức ăn vối chỉ dành cho loài vật thấm đẫm tình người, tình mẫu tử. Tâm hồn đầy bản lĩnh của người mẹ giúp các con vợi bớt buồn đau, chua xót, giúp họ có thêm sức mạnh đối mặt với khốn khổ, chua xót, giúp họ có thêm sức mạnh đối mặt với khốn khó, vượt lên trên cái đói để mà vui vẻ, mà nuôi dưỡng thêm hi vọng sống mạnh mẽ. Tâm hồn giàu thương yêu, giàu niềm tin, niềm hi vọng và khát vọng ngày mai tươi đẹp của bà cụ Tứ tiêu biểu cho biết bao người mẹ vất vả, có thể không biết chữ, không được hưởng sung sướng, an nhàn lúc về già vì nghèo, vì đói nhưng tâm hồn và nhân cách luôn tỏa sáng trong mọi hoàn cảnh, dù là tăm tối nhất. Bà cụ Tứ đã dùng cả trái tim người mẹ bao dung để đón nhận cô con dâu con trai “nhặt” được, dùng tâm hồn lạc quan, yêu đời, yêu cuộc sống để thắp lên hi vọng, niềm tin, vẽ ra một tương lai tươi sáng cho đôi vợ chồng son. Bà không ngại dấu lo âu, muộn phiền vào sâu trong lòng chỉ để giúp các con hạnh phúc, tin tưởng vào những điều tốt đẹp hơn. Bà ngoảnh mặt đi vì không muốn con dâu thấy bà khóc, bà yếu lòng. Trong suốt bữa ăn bà chỉ luôn tươi cười, chuyện trò vui vẻ. Bữa cơm ngày đói ấy vợ chồng Tràng no bụng không phải nhờ cháo hay cháo cám, họ no bụng chính hờ tình yêu thương bao la của người mẹ. Đọc đoạn trích “Bữa cơm ngày đói”, ta có thể khẳng định: Bà cụ Tứ nghèo về vật chất nhưng tâm hồn thật giàu có và đẹp đẽ biết bao.

“Vợ nhặt xứng đáng được coi là kiệt tác trong nền văn học hiện đại Việt Nam. Đọc truyện ngắn, tôi cảm động trước tâm hồn đôn hậu, đẹp đẽ mà đầy bản lĩnh cảu bà cụ Tứ. Tâm hồn ấy tỏa sáng rực rỡ trong bữa cơm ngày đói, xua tan đi cái nghèo nàn về vật chất, mang đến sự giàu có của niềm tin, niềm hi vọng, khát vọng sống mãnh liệt. Nồi “chè khoán” của người mẹ ấy sẽ nhắc nhở những thế hệ trẻ như tôi không quên những ngày tháng đen tối của dân tộc Việt Nam, không quên đi công ơn và tình thương trời bể của cha mẹ, biết trân trọng những tốt đẹp mình đang có. Từ đó, tôi cũng phát hiện giá trị quí giá về mặt nghệ thuật và nội dung của tác phẩm cũng như tài năng viết truyện ngắn của Kim Lân.

Tác phẩm “Vợ Nhặt” của nhà văn Kim Lân đã phản ánh rất chân thực cuộc sống khốn khó của người nông dân Việt Nam trước CMT8. Cuộc sống của họ bị đàn áp và dồn đến tận cùng khi mà sinh mạng của con người rẻ rúm. Hình tượng người vợ nhặt không tên trong truyện ngắn chính là nhân chứng hung hồn cho giai đoạn khốn khó của nhân dân ta.

Truyện ngắn “Vợ Nhặt” chỉ xoay quanh 3 nhân vật chính của một gia đình thuộc xóm ngụ cư đó là: anh cu Tràng, bà cụ Tứ và nhận vật thị vợ nhặt của Tràng. Người phụ nữ này tuy không có tên nhưng dưới ngòi bút tài hoa của Kim Lân đã được hiện ra rõ nét với số phận và tính cách riêng. Vợ của Tràng cũng như hàng ngàn, hàng vạn người phụ nữ cùng thời. Họ bị xã hội phong kiến đàn áp đến mức vì sự sống mà phải tự “bán rẻ” mình đi làm vợ nhặt của người mới quen.

Nhân vật vợ nhặt xuất hiện ngay từ đầu chuyện với một dáng vẻ rất đáng thương, Thị trông gầy yếu xanh xao ngồi vêu trước cửa kho thóc, quần áo thì rách tả tơi, mặt lưỡi cày xám xịt chỉ còn hai con mắt. Khi mới gặp Tràng thì là người đanh đá, táo bạo đến mức trở nên trơ trẽn. Thị nghe thấy anh chàng phu xe bò hát một câu bang quơ: “Muốn ăn cơm trắng với giò này. Lại đây mà đẩy xe bò với anh nì”. Thị đã chạy ra cong cớn, lon ton đẩy xe cho Tràng. Và lần thứ hai khi gặp lại Tràng, thị đã sưng sỉa cái mặt lên mắng anh: “Điêu. Người thế mà điêu”. Lúc thấy Tràng có vẻ dễ bắt nạt thị liền cong cớn hơn. Rồi Tràng cũng phải chiều lòng cho thị ăn bánh đúc. Thấy ăn hai con mắt trũng hoáy của thị sáng bừng lên. Thị không còn biết ngại là gì cắm đầu ăn một mạch bốn bát bánh đúc. Ăn xong thị dùng đôi đũa quệt ngang miệng mà thở. Thực ra đây không phải là tính cách vốn có của Thị. Cũng chỉ vì miếng ăn mà thị đã phải làm tất cả hy sinh cả tự trọng để được ăn và giữ lại sự sống cho mình.

Khi được Tràng đề nghị là về làm vợ mình, thị đã không ngần ngại mà theo anh về nhà luôn. Trên con đường trở về nhà ta thấy tâm lý của thị thay đổi hẳn. Trong khi Tràng hớn hở tủm tỉm cười thì thị lại ngại ngùng cắp cái thúng con và cái nón rách nghiêng nghiêng để che khuất đi nửa mặt. Lúc này ta thấy thị lại trở về đúng nghĩa là một người phụ nữ khi có sự e thẹn đúng như gái mới về nhà chồng. Thị không còn cái vẻ cong cớn, đanh đá lúc trưa nữa mà thay vào đó là nét hiền dịu hơn. Lúc này, thị cũng đã bắt đầu nhận thức được thân phận mình là người vợ theo không nên đành chấp nhận số phận.

Về đến nhà của Tràng thì tâm trạng của nhân vật thị lại càng khác hơn. Khi mà người đàn bà đấy lại có sự tò mò và bỡ ngỡ của nàng dâu mới về nhà chồng. Thị đảo mắt một vòng xung quanh nhà đúng thật nhà Tràng rất nghèo. Thị cố nén tiếng thở dài và nghĩ đến những ngày sau này. Mặc dù đã được Tràng cố gắng tạo sự tự nhiên bằng cách giục thị ngồi xuống giường nhưng thị vẫn e thẹn chỉ dám ngồi mớm vào mép giường rất khép lép. Cho đến khi bà cụ Tứ về trước mặt mẹ chồng thì lại càng e thẹn. Vẫn đứng nguyễn chỗ cũ không dám nhúc nhích. Chính thái độ e thẹn của thị đã làm bà cụ Tứ thương cảm và chào đón thị một cách rất nhiệt tình.

Sáng hôm sau cũng giống như bất kỳ nàng dâu mới về nhà chồng nào. Thị cũng dậy sớm cùng với bà cụ Tứ lo dọn dẹp nhà cửa và chuẩn bị bữa sáng cho cả gia đình. Một người vô tâm như Tràng cũng nhận được ra sự thay đổi kỳ lạ của thị. Hôm nay Tràng nhìn thấy ở thị không còn vẻ chỏng lỏn, chao chát hôm gặp ngoài tỉnh nữa mà chỉ còn nét hiền dịu đúng mực của người phụ nữ Việt Nam. Không những thế thị còn tỏ ra là người rất biết làm ăn và lo xa. Khi nghe tiếng trống thúc thuế thị đã khẽ thở dài. Rồi cũng chính thị là người đã gợi chuyện trên mạn Thái Nguyên, Bắc Giang người ta đã không chịu đóng thuế nữa mà đi phá kho thóc Nhật để chia cho người đói. Câu chuyện của thị như tiếp thêm sức mạnh cho anh cu Tràng vươn đến khát vọng tự do vì một ngày mai tươi sáng hơn. Trong giấc mơ của thị và Tràng đã lấp lánh hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng. Hình ảnh này biểu trưng cho một cuộc sống ấm no hạnh phúc trong tương lai.

Thông qua nhân vật thị nhà văn Kim Lân không chỉ phản ánh thành công hiện thực cuộc sống khốn khổ của người nông dân Việt Nam trước CMT8 năm 1945. Không nhắc đến tên nhưng thông qua ngòi bút tài ba của nhà văn nhân vật vợ nhặt đã hiện ra rất chân thực. Thị là tiêu biểu cho số phận của hàng trăm, hàng ngàn phụ nữ trong xã hội phong kiến.

Nhân vật "thị" là một thành công đặc sắc của Kim Lân trong nghệ thuật phân tích tâm trạng người phụ nữ cùng khổ trong nạn đói năm Ất Dậu, 1945.

Nhân vật vợ Tràng được miêu tả bằng những nét ám ảnh, xót thương, có vai trò tô đậm tư tưởng nhân đạo của tác phẩm.

Trận đói đang diễn ra vô cùng khủng khiếp. Người chết đói như ngả rạ. Quạ bay vù lên như những đám mây đen trên nền trời. Đoàn người chạy đói từ những vùng Nam Định, Thái Bình đội chiếu lũ lượt như những bóng ma xanh xám, nằm ngổn ngang khắp lều chợ. Mùi gây của xác người. Thị cũng chạy đói "ngồi vêu ra" cùng mấy chị con gái nơi cửa nhà kho. Không họ tên, không rõ quê quán, tuổi tác. Chắc cha mẹ, anh chị em đã chết đói cả rồi? Cái đói đã cướp đi của tất cả. Lần đầu nghe Tràng hò "muốn ăn cơm trắng mấy giò...", thị bị mấy cô bạn "đẩy vai". Thị "cười như nắc nẻ" cong cớn nói với Tràng: "Này nhà tôi ơi, nói thật hay nói khoác đấy?". Thị "liếc mắt cười tít" làm cho anh cu Tràng "thích lắm". Lần sau, thị gặp lại Tràng thì đã thay đổi hẳn. Áo quần rách tả tơi như tổ đỉa. Thị gầy shọp đi. Khuôn mặt lưỡi cày xám xịt chỉ còn thấy hai con mắt. Dưới chân thị là vực thẳm, là chết đói! Thị "sưng sỉa" trách Tràng là "điêu", "leo lẻo cái mồm hẹn xuống thế mà mất mặt!". Thấy Tràng vỗ vào cái túi khoe "rích bố cu", hai con mắt "trũng hoáy" của thị tức thì sáng lên. Thị "đon đả" với anh cu Tràng: "Ăn thật nhá!". Thị đã ăn liền một chặp bốn bát bánh đúc rồi thở, khen: "Hà, ngon!". Cũng biết đùa, biết trêu giai như phần đông các cô gái khác, nói với Tràng rất lẳng lơ: "Về chị ấy thấy hụt thì bỏ bố!". Chỉ một câu nói tầm phào của Tràng "làm đếch gì có vợ...", thế là thị theo về ngay, "thị về thật". Khi đứng trong cái nhà "vắng teo... rúm ró" của mẹ con Tràng, thị đảo mắt nhìn xung quanh, thất vọng "cái ngực gầy lép nhô hẳn lên, nén một tiếng thở dài".

Từ dáng điệu, cử chỉ đến cách ăn nói đối đáp, thị vừa cong cớn, vừa thô lỗ, sỗ sàng. Thị đã nhịn đói nhiều ngày. Cái đói hành hạ. Chết đói là điều cầm chắc. cần được ăn để sống. Thị cần có nơi nương tựa để khỏi chết đói. Bản chất tốt đẹp của người con gái đã bị nạn đói, cái đói khủng khiếp cướp mất đi, che lấp đi. thật đáng thương! Thị có khác gì người ăn mày nọ:

"Ăn mày là ai? Ăn mày là ta!
Đói cơm rách áo hóa ra ăn mày!"
(Ca dao)

Bản chất của người con gái đói khổ không rõ họ tên này không phải là xấu. Cách kể, cách tả của Kim Lân rất đôn hậu, nhiều bao dung, thương cảm, đem đến cho ta nhiều xúc động.

Chỉ qua một ngày một đêm, sau khi đã thành vợ của Tràng, thành "nàng dâu mới" của bà cụ Tứ, ta thấy nhân vật này có những biểu hiện, những tình cảm tốt đẹp như bao người phụ nữ khác. Dù kề bên cái chết, cô gái này vẫn khao khát hạnh phúc, muốn được sống trong mái ấm gia đình, một mái ấm tình thương, có chồng con như những người đàn bà may mắn khác. Trước cái nhìn tò mò của bà con xóm chợ, thị "ngượng nghịu, chân nọ bước dịu cả vào chân kia". Nghe bọn trẻ con gào lên: "Anh Tràng ơi! Chông vợ hài", thị "nhíu đôi mày lại", rồi đưa tay lên "xóc xóc lại tà áo". Chưa gặp bà cụ Tứ, thị rất băn khoăn lo lắng "mặt bần thần". Đứng trước mặt mẹ chồng, trông thị rất đáng thương: "cúi mặt xuống, tay vân vê tà áo đã rách bợt".

Nghe bà cụ Tứ nói: "Con ngồi xuống đây. Ngồi xuống đây cho đỡ mỏi chân" thị "vẫn khép nép đứng nguyên chỗ cũ". Đó là tâm trạng của một người con gái lấy chồng không một quả cau, một lá trầu, không cheo cưới. Tủi cho cảnh ngộ. Tủi cho duyên số. Thật đáng thương!.

Thị cũng có nhiều biểu hiện rất nữ tính "hay đáo để". Cái "liếc mắt cười tít" lần đầu gặp Tràng. Cái phát đánh đét vào lưng Tràng với tiếng mắng yêu: "Khỉ gió". Một lời trách nhẹ chồng: "... chuyện dai thế, đợi sốt cả ruột". Một cái củng vào trán Tràng kèm theo câu nói yêu: "Chỉ được cái thế là nhanh. Dơ!". Sau bao tháng ngày, chạy đói, sống vất vưởng lang thang nơi đầu đường xó chợ, cái chết đói đến dần, thị đã trở thành vợ của Tràng, dù còn nhiều thử thách lo lắng, nhưng thị đã có sự đổi đời. Niềm vui trong tối tân hôn thể hiện cảm động niềm khát khao hạnh phúc của một người phụ nữ trong đói khát hoạn nạn. Hạnh phúc muộn màn nhưng đáng quý giá biết bao! Ngòi bút hóm hỉnh của Kim Lân thể hiện bao trân trọng trước niềm vui hạnh phúc và sự đổi đời của vợ chồng Tràng.

Nhân vật vợ Tràng có nhiều thay đổi tốt đẹp. dậy sớm cùng mẹ chồng quét tước, thu dọn nhà cửa sạch sẽ gọn gàng, xây đắp tổ ấm hạnh phúc. Tiếng chổi quét sân của thị "kêu sàn sạt trên mặt đất" tưởng như niềm vui đang xôn xao trong lòng thị? Thị "lẳng lặng" đi vào bếp dọn bữa ăn sáng, Tràng cảm thấy vợ mình rất đáng yêu. Bà cụ Tứ đã có "nàng dâu mới", Tràng đã có vợ. Nhà thêm người, thêm bát đũa, thêm nhân lực. Thị đã đem sinh khí, thông tin mới mẻ về thời cuộc cho mẹ con Tràng. Nghe tiếng trống thúc thuế, thị nói với mẹ chồng và chồng: "Trên mạn Thái Nguyên, Bắc Giang người ta không chịu đóng thuế nữa ta cả kho thóc của Nhật chia cho người đói nữa dấy". Qua đó, ta cảm thấy nhân vật vợ Tràng, "nàng dâu mới" cũng là người truyền tin cách mạng.

Vai trò nhân vật vợ Tràng trong truyện "Vợ nhặt" là một nhân chứng tố cáo, lên án tội ác tày trời của Nhật - Pháp gây ra nạn đói năm 1945 làm hơn hai triệu đồng bào ta bị chết đói. Nạn đói do chúng gây ra khủng khiếp đã hạ thấp nhân phẩm con người, cướp đi mọi giá trị của con người biến người con gái như một thứ đồ rẻ rúng có thể "nhặt" được!

Nhân vật vợ Tràng gầy đói xác xơ, về làm dâu bà cụ Tứ phải mặc áo quần rách như tổ đỉa, bữa cơm đẩu tiên ở nhà chồng là một bữa cháo cám - hình ảnh ấy, tình tiết ấy thật đáng thương. Và đó cũng là nỗi đau, nỗi nhục của nhân dân ta trong cảnh lầm than nô lệ.

Nhân vật vợ Tràng trong truyện "Vợ nhặt" đã nói lên một sự thật ờ đời. Trong đói khổ hoạn nạn, kề bên cái chết, nhân dần ta vẫn khao khát được sông ấm no hạnh phúc. Những nguời nghèo khổ đã biết dựa vào nhau, san sẻ vật chất và tình thương cho nhau để vượt qua thử thách khắc nghiệt, vươn tới ấm no hạnh phúc và sự đổi đời với niềm tin: "Ai giàu ba họ, ai khó ba đời"... Cũng như bà cụ Tứ, anh cu Tràng, nhân vật vợ Tràng đã có vai trò thể hiện tư tưởng nhân đạo của tác phẩm "Vợ nhặt".