Số phận bất công đã để cho cô Tấm nết na hiếu thảo sớm phải sống cảnh mồ côi, sớm phải chịu đựng những đày đoạ hành hạ của cuộc sống “Mẹ ghẻ con chồng”. Tấm phải lam lũ vất vả làm mọi công việc nặng nhẹ trong nhà. Ngay cả khi vui chơi hội hè, Tấm cũng phải chịu thua thiệt. Có mỗi duy nhất chú cá Bống nhỏ làm bạn cũng bị cướp mất. Ngay địa vị hoàng hậu và cuộc sống giàu sang cũng chưa đủ để cứu Tấm khỏi âm mưu hãm hại của gì ghẻ.
Tấm lại phải trải qua bao nhiêu kiếp nạn khổ đau rồi mới đươc hạnh phúc. Từng ấy đau khổ, bất hạnh, đày đoạ khiến người ta không thể không xót xa, thương cảm.
Nhưng không phải không có những lúc mà cảm giác của tôi là bực dọc, tức tối. Đó là những khi Tấm khóc hu hu mỗi lần gặp nạn. Hình ảnh cô Tấm quá yếu ớt, thụ động ấy đã nhiều lần biến lòng thương cảm xót xa trong tôi thành sự thương hại. May sao cảm giác ấy nhanh chóng qua đi, nhường chỗ cho lòng khâm phục và yêu mến lớn hơn gấp bội. Ấy là khi chứng kiến Tấm sau những đọa đầy đau khổ vươn mình lớn dậy, tự mình đấu tranh, kiên quyết chống lại sự hãm hại của mẹ con Cám. Với sức sống mãnh liệt Tấm đã chiến thắng, đã giành lại hạnh phúc cho mình. Không còn cần Bụt, Tiên nữa. Sự thần kì giờ đây đến từ sức mạnh nội tại, chiến đấu giữ vững hạnh phúc, thực thi công lý báo thù. Tấm trở nên mạnh mẽ, quyết liệt bên cạnh bản tính hiền lành, nhân hậu vốn có của mình.
Hình ảnh cô Tấm giúp tôi phần nào thấu hiểu được cuộc trường chinh mà nhân dân lao động đã đi qua trong một phần quá khứ xa xưa của dân tộc. Những kiếp người nhọc nhằn, cơ cực nhưng bao giờ cũng khoẻ khoắn, lành mạnh, cao quí và dồi dào sức sống. Chính họ, trong những năm tháng nghèo nàn nhất của lịch sử đã cho chúng ta thấy được sự giàu có đến vô cùng trong đời sống tinh thần của dân tộc Việt. Cô Tấm đối với tôi không chỉ là sự hiện diện của một cuộc đời, một tâm hồn cụ thể.
Cuộc đời nhiều bất hạnh, khổ đau nhưng cuối cùng đạt đến hạnh phúc của Tấm để lại cho tôi nhiều ấn tượng. Khiến tôi không khỏi nhiều lần có cái mơ ước được gặp mặt con người xinh đẹp, nết na và nhân hậu của cái thế giới cổ tích diệu kì ấy.

Ông cha ta thường có câu “ác giả ác báo”, “ở hiền gặp lành” đó cũng chính là đạo nhân quả mà nhà Phật thường dạy. Mỗi con người khi sống trên đời đều phải lấy cái nhân, cái đức để cảm hóa lòng người, chứ đừng chỉ vì lợi ích cá nhân, mưu cầu hạnh phúc của bản thân mình mà chà đạp lên người khác. Người biết đối nhân xử thế sẽ gặp được người biết đối nhân xử thế. Và câu chuyện cổ tích Tấm Cám chúng ta đã thuộc làu từ khi còn rất bé lại ẩn chứa nhiều bài học quý báu và bổ ích về cách ứng xử, cải thiện sẽ chiến thắng cái ác và sự bất công không thể tồn tại mãi trong xã hội.

Ông cha ta thường nói: Mấy đời bánh đúc có xương, mấy đời mẹ ghẻ lại thương con chồng. Câu nói ấy quả là không sai để nói về mối quan hệ giữa mẹ ghẻ và con chồng. Mặc dù xã hội đã văn minh, đã phát triển các quyền bình đẳng , quyền tự do của con người nhưng trên thực tế, một số thực trạng vẫn đang xảy ra. Tuy nhiên, nếu để so sánh giữa xã hội cũ và xã hội hiện đại thì trong xã hội cũ, xung đột ấy dường như là không thể xóa bỏ, nó được coi là một bức tường vô hình ngăn cản tình cảm giữa con người với con người. Nhưng trong câu chuyện này, xung đột gay gắt không phải là cuộc xung đột giữa mẹ ghẻ và Tấm mà cao trào lại là cuộc đối đầu giữa Tấm và Cám – mối quan hệ này làm nên một câu chuyện khiến cho nhiều người đọc phẩm ngẫm nghĩ.

Câu chuyện không chỉ kể về một cô gái bất hạnh, chịu nhiều đau khổ, nỗi đắng cay, nhưng ở hiền gặp lành, không biết bao nhiêu lần cô được bụt giúp đỡ, những lần cô bị hãm hại tưởng chừng như đã kết thúc cuộc đời của cô gái tội nghiệp nhưng cuộc đời luôn luôn mỉm cười với những người tốt và Tấm cũng vậy.

Tấm là con vợ cả, mẹ Tám mất sớm, cha tấm lấy mẹ Cám, mấy năm sau thì cha cũng mất, Tấm trở thành đứa trẻ mồ côi cả cha lẫn mẹ, chỉ còn mỗi mẹ con Cám để nương nhờ vậy mà từ ngày ấy, mẹ con Cám coi Tấm không bằng một người làm trong nhà. Cô làm quần quật cả ngày, chỉ mong được ăn cơm qua ngày, vậy mà Cám thì được mẹ hết lòng yêu thương, muốn gì được ấy, cuộc sống kham khổ, chịu đựng thì đã có Tấm làm hết cho rồi.

Một hôm, mụ dì ghẻ mang ra hai cái giỏ bảo Tấm và Cám đi bắt tép, ai bắt được nhiều hơn thì sẽ mua cho một cái yếm đỏ. Công việc này ngày nào Tấm cũng làm nên không có gì khó đối với cô, nhưng Cám thì ngược lại. Cô ta chả bắt được con nào đành lủi thủi đi lên bờ. Trên đường về, do ghen tức với Tấm mà Cám đã lừa Tấm: “Chị Tấm ơi chị Tấm, đầu chị lấm, chị hụp cho sâu, kẻo về mẹ mắng.” Câu nói tưởng chừng như thật lòng của Cám lại đầy nhưng toan tính, mưu đồ. Tấm tưởng thật bèn làm theo, Cám không ngần ngại gì đổ hết giỏ tép sang giỏ của mình rồi chạy về nhanh. Sự lừa lọc, dối trá của Cám và sự chân thật của Tấm ngày càng được thể hiện rõ hơn qua các giai đoạn tiếp theo.

Đã đoán ra sự việc, Tấm ngồi khóc, cô khóc không phải là vì cô tiệc công hay tiếc giỏ tép mà cô khóc cho chính bản thân mình, sao lại phải chịu những tình cảnh trớ true như vậy. Bụt xuất hiện, đến giờ phút này, chỉ có Bụt mới có thể giúp Tấm, Bụt dặn Tấm mang cá Bống về nuôi và mỗi khi ăn cơm lại gọi:

Bống bống, bang bang,

Lên ăn cơm vàng cơm bạc nhà ta,

Chớ ăn cơm hẩm cháo hoa nhà người

Trong các câu chuyên cổ tích, luôn có ông bụt hay bà tiên sẽ giúp đỡ những số phận không may mắn, giúp họ có thêm điểm tựa để có nghị lực vượt qua mọi chuyện.

Trong suốt một thời gian dài, Tấm luôn có cá Bống làm bạn, nhưng chẳng mấy lâu sau mà mụ dì ghẻ không nghi ngờ, bà ta bèn sai con gái ra rình rồi nhân lúc Tấm phải đi chăn trâu theo lời mẹ con Cám thì hai người đã ở nhà để thực hiện mưu đồ của mình. Chiều muộn khi Tấm trở về nhà, cô vẫn mang cơm như đều đặn ra cho Bống ăn, nhưng cô gọi mãi, gọi mãi mà không thấy Bống đâu, chỉ có một cục máu đỏ nổi lên. Tấm đã dự báo chuyện chẳng lành xảy ra với Bống. Tấm buồn và đã khóc rất nhiều. Cô khóc không chỉ bởi thương Bống mà cô còn thương cho chính thân phận hẩm hiu của mình. Cuộc sống của cô không những phải chịu nhiều đau khổ, bất công mà cô còn phải chịu sự áp bức, tình cảm bị dồn nét khi tất cả những điều quý giá nhất đối với cô đều bị chà đạp, hãm hại không thương tiếc.

Tính cách độc ác ngày được gia tăng trong con người của hai mẹ con nhà Cám. Sự độc ác, không bằng lòng với những giá trị hiện có và luôn ghen tức đã làm cho mẹ con của Cám ngày càng trở nên tổi tệ hơn.

Khi nghe thấy Tấm khóc, Bụt bèn hiện lên – sự hiện lên và giúp đỡ của Bụt đã cho thấy tia hy vọng của sự sống và của tình yêu thương con người vẫn luôn còn tồn tại, kể cả khi những lúc con người ta cảm thấy chán trường và thất vọng thì cũng không bao giờ được từ bỏ. Bụt đã chỉ cho Tấm cách tìm xương của Bống: “Cục ta cục tác! Cho ta nắm thóc, ta bới xương cho”. Tấm làm theo yêu cầu của gà, chú gà tốt bụng đã bới đất tìm xương cho Bống. Sau đó Tấm để xương vào bốn cái lọ chon ở bốn chân giường như theo lời Bụt căn dặn. Câu chuyện đang dừng lại ở chi tiết bốn lọ xương, không ai biết bốn lọ xương của Tấm sẽ được làm gì?, nó có ẩn ý gì? – cái dòng suy nghĩ của con người luôn đặt ra những câu hỏi và sự tò mò là điều không thể thiếu, càng như vậy, người đọc càng bị lôi cuốn theo mạch của câu chuyện.

Khi đến ngày hội, một lần nữa, Tấm lại cảm thấy tuyệt vọng khi bản thân mình không thể đấu tranh để có thể đi tham gia lễ hội – trong khi đó là quyền hạnh phúc của mỗi con người. Đến bay giờ, bốn lọ xương được chon như đã phát huy được công dụng. Nó chính là trang phục, giày thêu hoa và yên ngựa, tất cả đã sẵn sàng để Tấm đi trẩy hội. Chiếc giày bị rơi như là chiếc giày tạo lên mối nhân duyên cho Tấm, khi nhà vua nhặt được chiếc hài của Tấm. Chính nhờ chiếc giày được biến hóa từ xương của bông mà Tấm được vua sai đoàn thị nữ rước nàng vào cung, dù trước đó khi gặp hai mẹ con Cám trong buổi thử giày nàng đã bị mụ dì ghẻ bĩu rằng: Chuông khánh còn chả ăn ai, nữa là mảnh chinh vứt ngoài bờ tre.Tưởng chừng như những điều khổ đau sẽ không còn xuất hiện bên cuộc đời Tấm, nhưng không, ngay cả khi cô làm hoàng hậu, thì những điều xấu vẫn luôn đeo bám lấy cô, nhất là mẹ con nhà Cám. Bản chất xấu xa, ghen tị đã khiến cho mẹ con Cám rắp tâm hãm hại Tấm để giành được vinh hoa, họ không thể nào để “miếng mồi ngon” lọt vào tay Tấm được.

Dù đã là Hoàng hậu nhưng Tấm vẫn không quên ngày giỗ cha – đó là một truyền thống quý báu của dân tộc ta, ăn quả phải nhớ kẻ trồng cây, con cái không bao giờ được quên công ơn dưỡng giục của cha mẹ. Lợi dụng lòng tốt cũng chính là điểm yếu của Tấm, mụ dì ghẻ đã sai nàng trèo cây cau để lấy một buồng cũng giỗ bố và cũng chính là cái cớ để hãm hại nàng. Sự tin cậy của Tấm chính là điểm yếu hại chết nàng. Sau khi thực hiện xong, mẹ Cám đưa Cám vào cung để thay thế, nhà vua cũng chấp thuận nhưng bằng mặt mà không bằng lòng.

Cái chết của Tấm không phải là chấm dứt câu chuyện, câu chuyện vẫn được tiếp tục khi Tấm chết oan và biến thành chim vàng anh. Nhưng không phải là hót là phát ra tiếng nói vang vọng bên Cám:” Phơi áo chồng tao, phơi lao phơi sào, chớ phơi bờ rào, rách áo chồng tao”. Chim vàng anh được nhà vua yêu quý, cho ở lồng vàng. Phải đâu khi lòng tham và sự ghen tức đã ngấm sâu vào con người, một lần nữa Cám nghe lời mẹ bắt vàng anh làm thịt nấu ăn và vứt lông chim ra vườn. Lông chim hóa ra hai cây xoan đào được vua cho mắc võng và ngày nào cũng ra nám hóng mát. Mụ dì ghẻ và Cám lén chặt cây làm khung cửi. Cứ mỗi lần ngồi dệt và Cám nghe lời đe dọa:

Cót ca cót két,

Lấy tranh chồng chị,

Chị khoét mắt ra

Đúng là có tật giật mình, người ngay thẳng thì không thể nào có thể có uẩn khúc. Nhưng một người như Cám – với rất nhiều tội lỗi, dù cho như thế nào đi thì trong lòng trắc ẩn của Cám vẫn có một sự sợ hãi, lo lắng. Vì vậy mà Cám đã sai người đốt khung cửi rồi sai người đổ tro bên đường, cách xa nơi hoàng cung để không bao giờ có thể rấy lên sự lo sợ trong lòng. Từ đống tro mọc lên một cây thị chỉ đậu được một quả khi đến mùa, hương thơm ngát tỏa ra khấp nơi. Bà lão hàng nước gần đó thấy bèn xin: “Thị ơi thị, rụng vào bị bà, bà đem bà ngửi, chứ bà không ăn”

Về với bà lão hiền từ, Tấm từ quả thị chui ra giúp bà dọn dẹp nhà cửa, múc nước, nấu cơm, rồi lại chui vào. Tấm vẫn cứ làm việc như vậy mỗi ngày. Nhiều người thắc mắc tại sao Tấm không quay về cung, ở Tấm hiện lên sự hài lòng và chấp nhận với thực tại. Cô không muốn sự bon chen, đố kỵ. Bà lão thấy lạ bèn rình xem. Khi thấy cô gái xinh đẹp thì bà ôm choàng lấy, rồi xé vụn võ thị Từ đó Tấm ở với bà hàng nước, hai người thương yêu nhau như hai mẹ con.

Nhân một chuyến vi hành, thấy quán nước sạch sẽ và tươm tất nên nhà vua ghé vào. Bà lão mang cau trầu và nước dáng vua. Thấy miếng trầu têm cánh phượng, vua nhớ tới miếng trầu Tấm têm dâng vua ngày trước, bèn hỏi bà lão. Nhờ vậy mà Tấm và vua đoàn tụ.

Như các cụ ta đã nói, ở đời luôn có luật nhân quả, con người ta dù có bị vùi dập đến đâu những vẫn được hồi sinh từ chính những điều tốt đẹp nhất. Câu chuyện kép lại khiến cho nhiều người đọc phải suy ngẫm, không phải chỉ về sự đau khổ đến tận cùng của Tấm mà trên hết Tấm là người đại diện cho cái thiện và mẹ con Cám đại diện cho cái ác. Cái thiện luôn luôn chiến thắng cái ác. Trong toàn bộ diễn biến của câu chuyện, mặc dù Tấm không trả thù hay oán trách gì mẹ con Cám nhưng cuối cùng, mẹ con Cám vẫn phải trả giá cho những hành động của mình đã gây ra. Hình tượng của Tấm chính là biểu trưng cho sự đấu tranh gay gắt giữa sự bất công, mâu thuẫn trong nội tại mỗi con người, nhưng qua cuộc đấu tranh ấy, hình tượng nhân vật Tấm lại được sáng lên với những bài học vô cùng sâu sắc và ý nghĩa.