1Buồn trông cửa bể chiều hôm,
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?
Buồn trông ngọn nước mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu?
Buồn trông nội cỏ rầu rầu,
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.
-đoạn trích trên nằm trong phần 2 :gia biến và lưu lạc .sau khi gia đình kiều gặp cơn gia biến ,kiều phải bán mình chuộc cha và em .mã giám sinh mua kiều với danh nghĩa về làm vợ nhưng thực chất là bán nàng cho lầu xanh. kiều bị tú bà ép phải tiếp khách làng chơ .nàng cự tuyệt và tìm cách quyên sinh nhưng không chết .tú bà sợ mất vốn nên tìm cách đưa nàng ra ở lầu ngưng bích với danh nghĩa là để kén chồng cho nàng nhưng thực chất là để chuẩn bị một âm mưu mới.

Nhà nghiên cứu Phạm Quỳnh từng khẳng định: “Truyện Kiều còn, tiếng ta còn, tiếng ta còn, nước ta còn”, còn nhà thơ Chế Lan Viên lắng sâu và tinh tế khi cất lên lời thơ: “Nguyễn Du viết Kiều đất nước hoá thành văn”. Bao thế kỉ qua, Truyện Kiều đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu với mỗi người dân Việt Nam. Những trang thơ có sức cuốn hút diệu kì. vương vấn mãi tâm hồn ta, mang đến cho ta niềm cảm thương sâu sắc với “tấm gương oan khổ” Thúy Kiều, đem lại cho ta những khoái cảm thẩm mĩ đặc biệt trước những lời thơ như hoa, như gấm:

Buồn trông cửa bể chiều hôm,

Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?

Buồn trông ngọn nước mới sa,

Hoa trôi man mác biết là về đâu?

Buồn trông nội cỏ rầu rầu,

Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.

Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,

Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.

Tám câu thơ trích trong đoạn Kiều ở lầu Ngưng Bích. Đây là những vần thơ có sức ám ảnh nhất của đoạn trích, diễn tả thành công “nỗi lòng tê tái” của Kiều trong những ngày đầu tiên của kiếp đoạn trường.

Hai tiếng “buồn trông” được lặp lại bốn lần trong đoạn trích, vừa như gói trọn tâm thế của Kiều “trước lầu Ngưng Bích”, vừa tạo nhịp điệu đều đều, buồn thương cho đoạn thơ. Ở nơi “khoá xuân”, Kiều chỉ biết lấy thiên nhiên làm điểm tựa, và từ điểm tựa đó nàng nhận thức về số kiếp của mình. Tầm nhìn của nàng trước hết hướng ra xa, vì nơi xa đó là nhà nàng, là nơi có những người thân yêu nhất:

Buồn trông cửa bể chiều hôm,

Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?

Không gian xa rộng, quạnh hiu nơi cửa bể như càng làm nổi rõ hơn thân phận nhỏ bé, cô đơn của Kiều. Không gian ấy cộng hưởng cùng thời gian “chiều hôm” - thời khắc gợi nhớ, gợi buồn - khiến như thấm sâu hơn vào tâm hồn người con gái nơi xứ lạ nỗi niềm xót xa. Giữa khung cảnh ấy, trái tim cô đơn, tâm hồn trống vắng cần lắm một hơi ấm, một sự hiện diện của sự sống:

Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa ?

“Thuyền” chính là hình ảnh biểu tượng cho sự sống con người. Nhưng đó là sự hiện hữu mờ mờ, như có như không, được diễn tả qua hai từ “thấp thoáng”, “xa xa”. Sự xuất hiện mờ ảo của cánh buồm không làm cho khung cảnh thêm thân mật, ấm áp mà càng gợi sầu, gợi cảm giác cô liêu cho con người. Không tìm thấy sự sẻ chia từ nơi cửa biển xa xăm, Kiều hướng tầm mắt về “ngọn nước” gần mình hơn:

Buồn trông ngọn nước mới sa

Hoa trôi man mác biết là về đâu?

Giữa dòng nước, cánh hoa trôi man mác như gợi nhắc thân phận cảnh bèo trôi dạt của người trong cảnh. Câu hỏi tu từ như xoáy vào tâm hồn người đọc. Thân phận cánh hoa hay chính là những trăn trở, xót xa cho số kiếp mỏng manh, phiêu bạt của Kiều? Hai tiếng “về đâu” cuối câu thơ với thanh không càng tạo cảm giác xa vắng, vô định, như tương hợp với tâm thế hiện thời của Kiều. Tìm đến với thiên nhiên đó mong sao vơi bớt mối sầu chất chứa trong lòng nhưng càng nhìn cảnh, tâm trạng lại càng rối bời. Dường như nước gợi lên sự lạnh lẽo, bất định, chảy trôi nên Kiều tìm về với bờ cỏ xanh, với mặt đất: Buồn trông nội cỏ rầu rầu

Nhưng cỏ cũng mang tâm trạng buồn thương của người: “rầu rầu”. Đâu còn là “cỏ non” xanh tận chân trời trong tiết thanh minh khi Kiều còn sống những ngày tháng “Êm đềm trướng rủ màn che”. Cảnh nơi xứ lạ như thấu cảm nỗi niềm của Kiều nên nhuốm màu tâm tư của kiếp người phiêu bạt. Nỗi “rầu rầu” ấy tràn ngập, lan toả khắp không gian:

Chân mây mặt đất một màu xanh xanh

Cái nhìn bao quát từ “chân mây” xa xăm đến “mặt đất” gần gũi, tất cả đều “một màu xanh xanh”. Nó khác lắm cái sắc xanh tràn ngập nhựa sống của tiết trời mùa xuân:

Cỏ non xanh tận chân trời và cũng không giống màu áo xanh tinh khôi của chàng Kim trong ngày đầu gặp gỡ:

Tuyết in sắt ngựa câu giòn.

Cỏ pha màu áo nhuộm non da trời.

Màu xanh của không gian nơi lầu Ngưng Bích là màu xanh gợi buồn. Nỗi buồn của người pha vào cảnh vật, mang theo bao tái tê. Không gian trở nên rợn ngợp, cô liêu. Sự vắng lặng bao trùm cảnh vật càng tô đậm tiếng lòng thổn thức của người trong cảnh. Kiều cảm thấy cần một tiếng vọng của sự sống con người nhưng đáp lại nàng chỉ có những thanh âm hào hùng của thiên nhiên:

Buồn trông gió cuốn mặt duềnh.

Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.

Gió thổi, nước trôi... tất cả đều gợi sự chảy trôi, như thân phận “Bên trời góc bể bơ vơ” của nàng Kiều. Âm thanh của tiếng sóng ầm ầm  như tiếng gào thét của lòng người trong cảnh ngộ bẽ bàng, tê tái. Tầm nhìn của Kiều hướng từ xa về gần, từ cao đến thấp, mong mỏi kiếm tìm một sự đáp vọng. Thanh âm duy nhất đáp lại nàng là tiếng sóng "ầm ầm” “kêu quanh ghế ngồi”. Nó không làm cho không gian vang động hơn mà càng khắc sâu thêm tâm trạng đau đớn lẫn dự cảm lo âu về tương lai của Kiều. Xót xa biết bao, đớn đau biết bao! Chỉ có thiên nhiên bên nàng, sẻ chia “tấm lòng’' với nàng. Đó chính là thời khắc Kiều thấm thía nhất nỗi niềm tự thương thân.

Thơ ca chỉ tìm được bến neo đậu nơi lòng người khi đó là tiếng lòng tha thiết, được tạo tác bởi tài năng nghệ thuật chân chính. Đoạn thơ này của Nguyễn Du đã làm được điều đó. Nó không chỉ khắc họa thành công nỗi lòng xót xa, tâm trạng bẽ bàng của Kiều mà còn cho ta thấy nghệ thuật tả cảnh ngụ tình bậc thầy của đại thi hào dân tộc. Âm hưởng cùa những câu thơ này đã, đang và sẽ vang đọng mãi trong tâm trí người đọc.

Có thể nói 8 câu cuối cùng là 8 câu thơ hay nhất về nghệ thuật tả cảnh ngụ tình. ->Nhà thơ đã lấy khung cảnh thiên nhiên làm nền cho sự vân động nội tâm của nhân vật trữ tình:

“ Buồn trông cửa bể chiều hôm

Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa

Buồn trông ngọn nước mới sa

Hoa trôi man mát biết là về đâu?

Buồn trông nội cỏ rầu rầu

Chân mây mặt đất một màu xanh xanh

Buồn trông gió cuốn mặt duềnh

ầm ầm tiến sóng kêu quanh ghế ngồi”.

Nỗi buồn như vò xé tâm can, xiết chặt tâm hồn nàng

Điệp ngữ “Buồn trông” được lặp lại 4 lần mở đầu cho 4 cảnh, mỗi cảnh ngụ 1 ý. Một mình Thúy Kiều giữa cảnh cửa bể chiều hôm, nhìn những cánh buồm thấp thoáng xa xa phía chân trời. Nàng buồn, nhớ tối quê hương gia đìnhkhông biết bao giờ mới được  gặp lại. Kiều càng nghĩ đến thân phận bơ vơ của mình nơi đất khách quê người.Nhìn những cánh hoa trôi lênh đênh trên ngọn nước mới sa, nàng buồn cho số kiếp hoa trôi bèo dạt của mình không biết rồi sẽ trôi dạt về đâu, bị vùi dập ra sao và lo lắng cho một tương lai vô định. Nhìn “nội cỏ dầudàu” nơi “chân mây mặt đất một màu xanh xanh”, chính là tâm trạng lo âu của Kiều khi nghĩ đến tương lai mờ mịt , héo tàn , cạn kiệt sức sống của mình. Sắc cỏ dàu dàu ấy nàng đã một lần nhìn thấy mới ngày nào trên nấm mồ Đạm Tiên:

Sè sè nấm đất bên đường,

Dàu dàu ngọn cỏ nửa vàng nửa xanh

Nhìn xa rồi nhìn gần , vừa buồn trông vừa lắng tai nghe. Nghe tiếng gió , gió gào gió cuốn trên mặt duyềnh. Nghe tiếng ầm ầm của sóng , không phải sóng reo mà là sóng kêu . Gió và sóng đang bủa vây quanh ghế ngồi . Tâm trạng cô đơn lẻ loi đang trải qua những giờ phút hãi hùng , ghê sợ , lo âu . Phải chăng âm thanh dữ dội ấy của sóng của gió là biểu tượng cho những tai họa khủng khiếp đang bủa vây sắp giáng xuống số phận người con gái tội nghiệp, đáng thương. Càng tô đậm cho nỗi buồn không biên giới của nàng trước tương lai đầy bão tố.

Rõ ràng, đoạn thơ là tuyệt bút của nghệ thuật tả cảnh ngụ tình, là bức tranh tâm tình đầy xúc động. Điệp ngữ “Buồn trông” được lặp đi lặp lại nhiều lần diễn tả nỗi buồn kéo dài trong lòng Kiều. Bên cạnh đó nhà thơ còn sử dụng hệ thống từ láy : thấp thoáng, xa xa, man mác, ầm ầm, xanh xanh, kết hợp với hình ảnh ẩn dụ tạo nên những âm điệu hiu hắt trầm buồn ghê sợ. Tất cả như cất lên tiếng ai oán não nùng khắc sâu thân phạn con người : lẻ loi, cô độc, trôi nổi, dập vùi heo tàn và kinh hoàng khiếp hãi trước một tương lai đầy bão tố. Ngôn ngữ thơ được gọt giũa tới mức tinh xảo, hệ thống từ ngữ được trọn lọc một cách kĩ càng để làm nổi bật số phận đen tối, tâm trạng đau khổ của Thúy Kiều trong bề trầm luân.

Đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích” đúng là một bức tranh tâm tình đầy xúc động. Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình vô cùng tinh luyện. Trong cảnh có tình, trong tình có cảnh : Cảnh và tình hòa hợp sống động, hình tượng biểu cảm. Đọc đoạn trích, em cảm thấy xót thương cho số phận Thúy Kiều. Chính vì vậy, đoạn thơ có giá trị nhân văn sâu sắc. Nó rấy lên trong lòng mỗi học sinh chúng em niềm cảm thương cho người con gái tài hoa bạc mệnh, từ đó thấy được số phận bi thảm của người phụ nữ trong xã hội phong kiến nói chung.