Soạn bài: Thực hành một số phép tu từ cú pháp

Phép lặp cú pháp

Câu 1 (trang 150 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

a, Các câu lặp kết cấu ngữ pháp:

Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa.

Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.

Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập.

Dân ta lại đánh đổ chế độc quân chủ mấy mươi thế kỉ mà để lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa.

Kết cấu:

Tác dụng: tạo cho lời tuyên ngôn âm hưởng đanh thép, hùng hồn thích hợp với việc khẳng định nền độc lập dân tộc Việt Nam.

b,

Lặp kết cấu:

Trời xanh đây / là của chúng ta.

CN     VN

Núi rừng đây / là của chúng ta.

CN     VN

Những cánh đồng / thơm mát

Những ngả đường / bát ngát

Những dòng sông / đỏ nặng phù sa.

Tác dụng: khẳng định chủ quyền dân tộc ta và bộc lộ niềm vui sướng, tư hào của nhà thơ về quê hương, đất nước.

c, Lặp kết cấu: Nhớ sao

Tác dụng: bộc lộ tâm trạng vui sướng của nhà thơ khi hồi tưởng về quê hương.

Câu 2 (trang 151 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

A, Ở tục ngữ phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao: số tiếng ở hai vế bằng nhau.

Ở câu đối, phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi ở mức độ chặt chẽ cao: kết cấu ngữ pháp giống nhau, số lượng tiếng (bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại và nghĩa đặc biệt là giữa hai câu thực và 2 câu luận cuả bài thơ thất ngôn bát cú).

Ở văn biền ngẫu, phép lặp cú pháp cũng thường phối hợp với phép đối.

Câu 3 (trang 151 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Ví dụ:

    - “Ngàn thước lên cao, ngàn thước thước xuống

    Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”

       (Tây Tiến – Quang Dũng)

Phép lặp cú pháp: “ngàn thước...

Tác dụng: mở ra thiên nhiên hùng tráng, tái hiện chặng đường hành quân của người lính Tây Tiến: hết lên cao lại đổ xuống sâu vô cùng hiểm trở.

II. Phép liệt kê

a, Đoạn trích Hịch tướng sĩ phép liệt kê đã phối hợp với phép lặp cú pháp. Nhiều vế câu liên tiếp theo cùng một kết cấu gồm hai vế theo mô hình khái quát:

...thì ta...

Ví dụ: không có mặc thì ta cho áo

Tác dụng: nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ.

b, Lặp cú pháp: các câu có kết cấu ngữ pháp giống nhau: C – V – B, phối hợp với phép liệt kê để vạch tội ác thực dân Pháp, chỉ mặt kẻ thù.

III. Phép chêm xen

Câu 1 (trang 152 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Các bộ phận in đậm trong các câu a, b, c, d đặt ở vị trí giữa, cuối câu và sau bộ phận được chú thích. Chúng được chêm xem vào để ghi chú thêm.

Chúng được tách ra bằng ngữ điệu khi nói hay đọc. Còn khi viết thì được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc dấu ngang.

Chúng có tác dụng ghi chú hoặc giải thích cho từ ngữ đi trước. Chúng còn bổ sung thêm sắc thái tình cảm, cảm xúc của người viết.

Câu 2 (trang 153 sgk Ngữ Văn 12 Tập 1):

Tố Hữu là một nhà thơ xuất sắc của nền thi ca hiện đại, là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam. Với nhiều đóng góp nghệ thuật thì Việt Bắc là một trong những thành tựu xuất sắc sắc đỉnh cao của thơ ca kháng chiến.

Chêm xen: là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam

Tác dụng: Khẳng định vai trò quan trọng của Tố Hữu đối với thơ ca Việt Nam và thơ cách mạng.

Soạn bài: Thực hành một số phép tu từ cú pháp

I. Phép lặp cú pháp

Câu 1:

a. Những câu có lặp kết cấu cú pháp trong đoạn văn trích Tuyên ngôn Độc lập:

- Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa.

- Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.

Kết cấu cú pháp lặp ở hai câu trên là:

- Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập.

- Dân ta đánh đổ chế độ quan chủ mấy mươi thế kỉ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa.

Kết cấu cú pháp lặp ở hai câu trên là:

   Phép lặp đó có tác dụng nhấn mạnh ý (khắc sâu một ý) khiến câu văn hùng hồn, có tính khẳng định.

b.

- Lặp kết cấu:

 Trời xanh đây là của chúng ta Núi rừng đây là của chúng ta 

CN: Trời xanh, núi rừng

VN: của chúng ta

- Lặp kết cấu:

 Những cánh đồng thơm mát Những ngả đường bát ngát Những dòng sông đỏ nặng phù sa. 

Định ngữ: Những

Danh từ: cánh đồng, ngả đường, dòng sông

Định ngữ: thơm mát, bát ngát, đỏ nặng phù sa

   Phép lặp đó có tác dụng nhấn mạnh ý tự hào và tình yêu tha thiết đất nước của nhà thơ.

c. Lặp kết cấu: Nhớ sao ...

   Phép lặp đó có tác dụng làm cho nỗi nhớ của người về xuôi (cũng chính là của tác giả) đối với quê hương cách mạng Việt Bắc thêm thiết tha sâu nặng.

Câu 2: Kết cấu của những thể loại dưới đây có nhiều điểm khác biệt với ba phần câu 1:

a. Tục ngữ

  Kết cấu đối lập để nhấn mạnh ý cần nói:

- Đối lập vế: vế 1 với vế 2 (mỗi vế gồm 4 tiếng)

- Đối lập từ: bán – mua; anh em – láng giềng; xa – gần.

  Nhờ kết cấu đối lập mà ý ở vế 2 được nhấn mạnh : láng giềng gần còn quan trọng, cần thiết hơn anh em xa.

 Gần mực thì đen - gần đèn thì rạng 

  Cũng là kết cấu câu đối lập 2 vế để nhấn mạnh ý nhưng ở câu tục ngữ này có khác ở điểm: hai vế có 2 từ giống nhau (gần, thì) và 2 từ đối lập nhau về nghĩa (mực – đèn, đen – rạng) để nêu bật ý: cần chọn môi trường tốt đẹp để sống.

b. Câu đối

  Có sự đối lập giữa:

- Hai vế đối

- Từ ngữ trong hai vế đối (Cụ già – Chú bé; ăn – trèo; củ ấu non – cây đại lớn)

- Đối lập về nghĩa trong từng vế:

   + Cụ già (lại) ăn củ ấu non (ấu có nghĩa là non bé)

   + Chú bé (lại) trèo cây đại lớn (đại có nghĩa là lớn).

c. Thơ đường luật

  Hai câu thơ lặp cấu trúc cú pháp:

  Hai câu trên lặp ở múc độ cao: số tiếng bằng nhau, từ loại đối nhau, đối nghĩa trái nhau giữa câu trên và câu dưới: dại – khôn, vắng vẻ - lao xao.

d. Văn biền ngẫu

  Đối trong từng bộ phận của câu văn:

Kẻ đâm ngang, người chém ngược, làm cho mã tà ma ní hồn kinh; bọn hè trước, lũ ó sau, trối kệ tàu sắt tàu đồng súng nổ.

Câu 3: Gợi ý ba câu văn hoặc thơ có dùng phép lặp cú pháp trong SGK Ngữ văn 12.

 - Anh nhớ em như đông về nhớ rét (Chế Lan Viên) - Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa (Chế Lan Viên) - Dữ dội và êm dịu   Ồn vào và lặng lẽ        (Sóng - Xuân Quỳnh) 

II. Phép liệt kê

a. Đoạn trích trong bài Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn:

  Liệt kê nhiều vế câu có cùng một kiểu kết cấu cú pháp:

 ... thì ta ... ... thì cùng nhau ... 

  Phép liệt kê phối hợp với phép lặp làm nổi bật sự quan tâm, đối đãi chu đáo của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ.

b. Đoạn trích Tuyên ngôn độc lập của Hồ Chí Minh

- vừa sử dụng phép liệt kê (hàng loạt câu kể tội ác của thực dân Pháp: Chúng … chúng …)

- vừa sử dụng phép lặp cú pháp (chủ yếu là kiểu cú pháp: C – V – Bổ ngữ)

  Tác dụng: lên án và tố cáo tội ác về chính trị của thực dân Pháp đối với nhân dân ta.

III. Phép chêm xen

Câu 1:

a. (thị suy nghĩ đến bây giờ mới xong)

- Vị trí và vai trò ngữ pháp trong câu: trạng ngữ cho vị ngữ "thị hỏi hắn".

- Dấu tách biệt bộ phận đó: dấu ngoặc đơn (...)

- Tác dụng của bộ phận đó: để bổ sung thông tin cái khoảnh khắc "Thị Nở đặt bàn tay lên ngực hắn" (tức Chí Phèo).

b. cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau

- Vị trí và vai trò ngữ pháp trong câu: bổ sung cho từ "cô độc" đứng trước.

- Dấu tách biệt bộ phận đó: dấu phẩy (,)

- Tác dụng của bộ phận đó: giải thích, làm rõ ý nghĩa của từ "cô độc" đối với nhân vật Chí Phèo lúc bấy giờ (trong tương quan với đói rét và ốm đau).

c. có ai ngờ và thương thương quá đi thôi là phần chêm xen, nằm ở cuối câu, được tách bằng dấu ngoặc đơn.

  Tác dụng: thông tin thêm về thái độ ngạc nhiên và tình cảm thương mến của người viết đối với đối tượng.

d. Lâm thời Chính phủ của nước Việt Nam mới, đại biểu cho toàn dân Việt Nam là thành phần chêm xen, bổ sung cho "chúng tôi", nằm ở giữa câu, được tách bằng dấu phẩy (,).

Câu 2: Viết đoạn văn về Tố Hữu và bài thơ Việt Bắc, trong đó có sử dụng phép chêm xen.

   Nhà thơ Tố Hữu, lá cờ đầu của văn học cách mạng Việt Nam hiện đại, đã viết bài thơ Việt Bắc vào những ngày rời chiến khu Việt Bắc trở về thủ đô Hà Nội. Bài thơ thắm đượm cảm xúc lưu luyến và tình cảm sâu nặng của tác giả đối với Việt Bắc, nơi đã nuôi dưỡng cán bộ và quân đội cách mạng trong suốt chín năm trường kì kháng chiến. Bài thơ là một thi phẩm đặc sắc của thơ ca cách mạng Việt Nam .

- Thành phần chêm xen được in đậm .

- Tác dụng: cung cấp thêm thông tin về nhà thơ Tố Hữu địa danh Việt Bắc.