Soạn bài: Từ ghép

Các loại từ ghép

Câu 1 (trang 13 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   - Các tiếng chính: bà, thơm.

   - Các tiếng phụ: ngoại, phức.

   Nhận xét : Tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau; tiếng phụ bổ sung nghĩa cho tiếng chính.

Câu 2 (trang 14 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   Các tiếng trong hai từ ghép "quần áo", "trầm bổng" không phân ra tiếng chính, tiếng phụ. Hai tiếng bình đẳng với nhau, ghép lại tạo thành từ.

Nghĩa của từ ghép

   So sánh nghĩa :

Câu 1 (trang 14 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   - Nghĩa của từ "bà ngoại" (mẹ của mẹ mình) hẹp hơn, cụ thể hơn so với nghĩa của từ "bà" (mẹ của bố hoặc mẹ, hoặc là người lớn tuổi) nói chung.

   - Nghĩa của từ "thơm phức" (mùi thơm mạnh, hấp dẫn) hẹp hơn nghĩa của từ "thơm" (một loại mùi dễ chịu).

Câu 2 (trang 14 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   - "quần áo" chỉ trang phục nói chung; còn "quần", "áo" chỉ riêng trang phục cho thân trên và thân dưới cơ thể, có nghĩa hẹp hơn "quần áo".

   - "trầm bổng" chỉ âm thanh lúc lên xuống kết hợp; "trầm", "bổng" nói về âm thanh thấp và cao riêng biệt, có nghĩa hẹp hơn từ "trầm bổng".

Luyện tập

Câu 1 (trang 15 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

Câu 2 (trang 15 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1): Điền tiếng tạo từ ghép chính phụ :

   bút chì, thước kẻ, mưa rào, làm ruộng, ăn cơm, trắng xóa, vui mắt, nhát gan.

Câu 3 (trang 15 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1): Tạo từ ghép đẳng lập :

   - núi : núi sông, núi non, núi rừng,...

   - ham : ham thích, ham muốn, ...

   - xinh : xinh đẹp, xinh tươi,...

   - mặt : mặt mũi, mặt mày,...

   - học : học hỏi, học hành,...

   - tươi : tươi vui, tươi trẻ, tươi cười,...

Câu 4 (trang 15 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   - Có thể nói một cuốn sách, một cuốn vở vì "sách", "vở" là danh từ đếm được chỉ sự vật cụ thể.

   - Không thể nói một cuốn sách vở vì "sách vở" là từ ghép đẳng lập mang nghĩa khái quát, không đếm được.

Câu 5 (trang 15 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   a. Không. Vì có những loại hoa hồng bạch (hoa hồng màu trắng) vẫn gọi là hoa hồng. Ở đây hoa hồng chỉ một loài hoa.

   b. Đúng. Vì áo dài ở đây có ý nghĩa là một loại áo có tà dài quá đầu gối.

   c. Không. Vì cà chua là một loại quả chứ không phải đặt tên theo mùi vị.

   d. Không. Vì cá vàng là một loài cá cảnh khác với các loài cá khác, có những con cá màu vàng nhưng lại không phải cá vàng (cá chép vàng).

Câu 6 (trang 16 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   Các từ ghép với các tiếng tạo nên chúng co nghĩa rất khác nhau :

   - Từ ghép chính phụ : Mát tay (những người dễ đạt được kết quả tốt), nóng lòng (tâm trạng bồn chồn, lo lắng). Các tiếng mát, nóng nói về cảm giác; tay, lòng là hai danh từ ý nói bộ phận cơ thể.

   - Từ ghép đẳng lập : gang thép (tính cách cứng cỏi, vững vàng) khác với gang, thép (hợp kim của các-bon, là kim loại). tay chân (người bề dưới đắc lực, thân tín) khác với tay, chân (bộ phận cơ thể).

Câu 7* (trang 16 sgk Ngữ Văn 7 Tập 1):

   a.

   b.

   c.

Soạn bài: Từ ghép

I. Các loại từ ghép

Câu 1:

    + Các tiếng chính: bà, thơm.

    + Các tiếng phụ: ngoại, phức.

    + Tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau; tiếng phụ bổ sung nghĩa cho tiếng chính.

Câu 2: Các tiếng trong hai từ ghép quần áo, trầm bổng ở đây không phân ra thành tiếng chính, tiếng phụ. Các tiếng trong hai từ này không chia ra được thành tiếng chính tiếng phụ. Hai tiếng bình đẳng với nhau, ghép lại tạo thành từ.

II. Nghĩa của từ ghép

Ví dụ:

- Áo quần:

    + Do hai tiếng tạo thành

    + Tiếng áo và tiếng quần đều có nghĩa.

    + Cả hai tiếng đều dùng để chỉ vật dụng trang phục của con người.

=> Từ áo và từ quần nghĩa hẹp hơn so với từ áo quần.

- Trầm bổng:

    + Cả hai tiếng đều ngang hàng nhau.

    + Không có tiếng nào phụ.

    + Là âm thanh khi cao khi thấp rất êm tai.

- Xét riêng từng tiếng:

    + Trầm: âm thanh ở âm vực thấp

    + Bổng: âm thanh ở âm vực cao

=> Nghĩa hẹp hơn so với từ trầm bổng.

III. Luyện tập

Câu 1: Xếp các từ ghép suy nghĩ, lâu đời, xanh ngắt, nhà máy, nhà ăn, chài lưới, cây cỏ, ẩm ướt, đầu đuôi, cười nụ theo bảng phân loại sau:

Câu 2: Điền thêm tiếng vào sau các tiếng dưới đây để tạo thành từ ghép chính phụ:

Câu 3: Điền thêm tiếng vào sau các tiếng dưới đây để tạo thành các từ ghép đẳng lập:

Câu 4:

    + Các cụm sai: một cuốn sách vở, một quyển sách vở.

    + Sai vì: sách vở là từ ghép đẳng lập có ý nghĩa khái quát nên không dùng với nghĩa tính đếm. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, từ ghép đẳng lập kết hợp một cách hợp lý với những danh từ chỉ đơn vị đứng trước (bộ, chuyến,...) thì vẫn được dùng với nghĩa tính đếm như: một bộ quần áo, một chuyến đi lại, v.v...

Câu 5:

a.

    + Không phải mọi thứ hoa có màu hồng đều gọi là hoa hồng.

    + Hoa hồng ở đây dùng để gọi tên một loài hoa, như: hoa lan, hoa cúc, hoa hồng, hoa đào…

    + Hoa hồng có rất nhiều loại: hoa hồng bạch, hoa hồng vàng, hoa hồng đỏ.

b.

    + Em Nam nói "Cái áo dài của chị em ngắn quá!" là hoàn toàn đúng.

    + Bởi lẽ áo dài ở đây là một từ ghép phân loại chỉ một loại áo có tà rất dài tới quá đầu gối, khác với tà áo sơ mi thường ngắn ngang mông.

c. Cà chua là một danh từ chỉ một loại quả giống quả: cà pháp, cà bát, cà tím, chứ không phải là quả cà có vị chua.

    + Nói: "Quả cà chua này ngọt quá!" hoàn toàn được.

d.

    + Không phải mọi loại cá có màu vàng đều gọi là cá vàng.

    + Cá vàng là một loại cá cảnh thường được nuôi trong chậu, hoặc bể. Chúng có mắt lồi, thân tròn, ngắn, đuôi rất to đẹp và dài và có nhiều màu sắc khác nhau: đỏ, đen, bạc nhưng phổ biến là màu vàng.

Câu 6:

- Hai từ mát tay và nóng lòng ghép từ hai tính từ chỉ cảm giác (mát, nóng) với hai danh từ (tay, lòng). Khi ghép lại, các từ này có nghĩa khác hẳn với nghĩa của các từ tạo nên chúng.

    + Mát tay: chỉ những người dễ đạt được kết quả tốt, dễ thành công trong công việc (như chữa bệnh, chăn nuôi,…).

    + Nóng lòng: chỉ trạng thái (tâm trạng của người) rất mong muốn được biết hay được làm việc gì đó.

- Các từ gang và thép vốn là những danh từ chỉ vật. Nhưng khi ghép lại, chúng trở thành từ mang nghĩa chỉ phẩm chất (của con người.)

- Các từ tay và chân cũng vậy. Chúng vốn là những danh từ nhưng khi ghép lại, nó trở thành từ mang nghĩa chỉ một loại đối tượng (người).

Câu 7: Xác định tiếng chính trong các từ, tiếp tục xác định tiếng chính và phụ với các tiếng còn lại. Mũi tên trong mô hình là chỉ sự bổ sung nghĩa của tiếng phụ cho tiếng chính. Theo mô hình bổ sung nghĩa này, ta có:

    + Máy hơi nước: máy là tiếng chính; hơi nước là phụ, trong đó nước phụ cho hơi.

    + Than tổ ong: than là tiếng chính; tổ ong là phụ, trong đó ong phụ cho tổ.

    + Bánh đa nem: bánh đa là chính, nem là phụ; trong bánh đa, bánh là chính, đa là phụ.