Khi nhắc tới môi trường học đường, ai ai cũng nghĩ đó là nơi học hỏi, trao dồi tri thức, đạo đức, tư tưởng giữa thầy cô và học sinh; đó là môi trường lành mạnh, an toàn… Nhưng trên thực tế thì không hoàn toàn như thế. Gần đây, tại một số trường, nạn bạo hành trong học đường đang diễn ra hết sức phức tạp, đa dạng và ngày càng gia tăng.

Vậy, nguyên nhân nào dẫn đến vấn nạn bạo hành trong học đường? Và chúng ta cần làm gì để giúp môi trường học đường thoát khỏi vấn nạn này?

Trước khi bàn về vấn nạn trên, chúng ta cần tìm hiểu xem bạo hành là gì? Bạo hành là những hành động bạo lực và lời nói gây áp lực, tổn thương nặng nề lên người khác ở cả hai phương diện thể chất và tinh thần. Có nhiều hình thức bạo hành nhưng chúng ta có thể phân biệt thành hai loại: bạo hành bằng lời nói, bạo hành bằng hành vi. Và vấn nạn bạo hành trong học đường đang ngày càng gia tăng về số lượng cũng như mức độ nguy hiểm mang màu sắc xã hội đen đã khiến xã hội hoang mang và lo lắng.

Thật vậy, trong những năm gần đây, trên các phương tiện thông tin đại chúng (báo, đài…), vấn nạn bạo hành trong học đường thường xuyên được đưa lên những trang đầu, những bản tin “nóng” trong ngày. Hành vi bạo hành này xảy ra giữa các thầy cô với nhau, giữa thầy cô và phụ huynh, nhưng nổi bật hơn cả là giữa thầy cô và học sinh, giữa học sinh với nhau. Và hiện tượng này xảy ra ở hầu hết các cấp học: từ trường mầm non, tiểu học đến các trường trung học phổ thông, thậm chí cả đại học. Mới đây, ở một số trường mầm non, những cô bảo mẫu đã ép trẻ em ăn bằng những hành vi vô cùng tàn độc như đánh, tát, bắt trẻ ăn lại những gì mình ói ra, dán băng keo lên miệng để bé ngưng khóc, nhấn đầu trẻ vào thùng nước để hù dọa… Ôi! Những hành vi thật đáng lên án… Những hành vi bạo lực đó làm những em bé ngây thơ, vô tội, hiếu động trở nên trầm cảm, sợ hãi trước mọi người, mọi vật xung quanh. Còn ở những cấp học cao hơn, một số thầy cô đánh đập, mạt sát, mắng chửi học sinh là “ngu quá”, “lì như trâu”, “đầu óc bã đậu”… và làm nhục học sinh trước mặt bạn bè vì những sự thiếu xót vốn có của tuổi học trò như: viết sai chính tả, làm toán sai, đi học trễ… Thật đáng buồn vì những phương pháp phi sư phạm trong môi trường sư phạm… Và nghiêm trọng hơn nữa đó là hành vi bạo hành của học sinh. Khi bị thầy cô nhắc nhở, kỷ luật, nhiều học trò đã có hành vi trả đũa thầy cô thật vô lễ và bạo lực như một nam sinh đánh thầy chảy máu đầu, nữ sinh tát cô giáo dạy nhạc ở trường trung học cơ sở Ngô Chí Quốc (thành phố Hồ Chí Minh) hay học trò hành hung giáo viên đến mức phải đi cấp cứu ở trường trung học phổ thông Tôn Đức Thắng (tỉnh Ninh Thuận)… Không dừng lại ở đó, chỉ vì những lí do hết sức đơn giản như: “ra oai”, nhìn nhau, va quẹt nhau trong giờ chơi, ghen tuôn… các học sinh sẵn sàng gây gỗ, xích mích với nhau. Và khi có xích mích xảy ra, thay vì chọn phương pháp hòa giải, học sinh lại chọn “nắm đấm” và biến trường học thành chốn giang hồ mang đậm màu sắc bạo lực. Thường những vụ xô xát, ẩu đả này không dừng lại ở hai đối thủ mà còn nghiêm trọng hơn là kéo theo phe phái, băng nhóm với đủ loại hung khí nguy hiểm trong tay. Với những hung khí nguy hiểm đó, các học sinh đã hành hung bạn mình, thậm chí còn gây ra án mạng. Bạo lực không chỉ xuất hiện ở các nam sinh mà hiện nay còn xuất hiện ở cả nữ sinh. Cư dân mạng gần đây đang xôn xao bởi một video clip quay cảnh đánh nhau của hai nhóm học sinh nữ (cỡ năm đến sáu bạn) với những màn đấm đá vào đầu, vào bụng; túm tóc; xé áo… trên hè phố sau giờ học. Đáng buồn hơn nữa, một số học sinh đi ngang qua không biết can ngăn mà còn hò reo, cổ vũ, kích động… và lấy điện thoại ghi hình lại. Và hậu quả sau những cuộc ẩu đả đó thường rất nghiêm trọng. Với những nạn nhân là đau về thể xác và vết thương khó bề liền xẹo về tinh thần. Với gia đình là không khí căng thẳng, sự đau đớn khi con cái bị thương tích, thậm chí mất mạng. Với nhà trường là cảm giác nặng nề, bất an luôn bao trùm.
Đứng trước thực trạng trên, nhiều người vẫn tự hỏi do đâu mà vấn nạn bạo hành trong học đường lại trở nên bùng phát và nghiêm trọng đến như vậy? Và qua cuộc sống hằng ngày, ta có thể nhận thấy được nhiều nguyên nhân dẫn đến hiện trạng trên.
Đầu tiên, đó là việc lạm dụng phương pháp “thương cho roi cho vọt” của một số giáo viên và phụ huynh. Họ cứ nghĩ rằng phải đánh, chửi, mắng… mới là dạy, mới làm học sinh sợ, ngoan ngoãn và vâng lời. Nhưng trên thực tế, giáo viên đánh học sinh tới mức gãy tay, bầm mặt… là sai nguyên tắc sư phạm. Bởi vì trẻ em trong giai đoạn đi học là thời kỳ phát triển, hình thành nhân cách và thể chất nên những hành vi bạo lực như trên dễ tác động xấu đến quá trình phát triển tâm sinh lý của trẻ. Những hành vi “bạo lực” đó dễ làm trẻ bị ức chế, trầm cảm, tự ti, lãnh đạm với cuộc đời, nghiêm trọng hơn là trở thành những phần tử xấu gây nguy hiểm cho xã hội.
Kế đến, đó là áp lực của nền kinh tế thị trường. Điều đó khiến cho con người trở nên sống thực dụng. Họ đặt vật chất, danh vọng, tiền tài, quyền lực lên trên những thứ khác. Chính vì thế, việc giáo dục trong nhà trường cũng bắt đầu xuất hiện nhiều điều tiêu cực. Chương trình giáo dục chỉ lo trau dồi kiến thức mà không chú trọng giáo dục đạo đức, nhân bản. Việc coi trọng bằng cấp, điểm số, thành tích khiến cho học sinh bị quá tải và chịu nhiều áp lực nên chúng dễ bị căng thẳng, rối loạn tâm lí và dễ đưa ra những hành động thiếu kiểm soát, quá khích. Còn một số giáo viên thì thiếu tâm huyết với nghề nghiệp, với công việc “trồng người” thiêng liêng. Vì thế, họ khuyết những yếu tố cần thiết của một nhà giáo như: lòng nhân ái, sự kiên nhẫn… Trong tình trạng khiếm khuyết như thế, họ làm sao có thể sáng tạo? làm sao có thể đổi mới phương pháp giáo dục? làm sao có đủ kiên nhẫn dùng tình thương yêu mà giáo dục học trò?…
Còn ở gia đình, cha mẹ cũng mải mê bươn chải, lo chu cấp đời sống vật chất cho con cái mà xem nhẹ việc quan tâm, giáo dục đạo đức, lòng yêu thương, bác ái… cho chúng. Và họ phó mặc việc giáo dục con cái cho nhà trường. Vì thế, mối liên kết, sự phối hợp giáo dục giữa gia đình và nhà trường trở nên lỏng lẻo. Và với áp lực học hành, với bản tính bốc đồng, khó tự chủ bản thân và muốn khẳng định bản thân, học sinh dễ dàng bị kích động, bị bạn bè xấu lôi kéo đánh lộn và gây ra những hậu quả đáng tiếc cho bản thân và người khác.
Và những ảnh hưởng của xã hội cũng có những tác động không nhỏ đến các bạn học sinh, sinh viên. Trong thời đại internet, công nghệ đang phát triển không ngừng và cái tốt – cái xấu thì lẫn lộn, những trào lưu xã hội, những bộ phim, game, tin tức bạo lực dễ dàng lan tràn khắp nơi và khiến cho học sinh, sinh viên dễ tiêm nhiễm và làm theo những hành vi bạo lực đó… Và tất cả những nguyên nhân trên đang góp phần làm cho vấn nạn bạo lực trong học đường không ngừng gia tăng.
Vấn nạn bạo hành trong học đường là vấn đề nan giải, đã gây đau đầu cho nhiều nhà chức trách. Tuy nhiên, chúng ta sẽ đẩy lùi được vấn nạn này nếu ngành giáo dục và các ngành liên quan, gia đình, xã hội, chính thầy cô giáo và mỗi học sinh ý thức, nhận thức được tác hại, mức độ nguy hiểm của vấn nạn này và quyết tâm đẩy lùi nó. Cụ thể là, ngành giáo dục cần cải cách chương trình học và thi cử cho hợp lí, đổi mới phương pháp giáo dục để học sinh giảm tải được áp lực học hành nhưng vẫn phát triển toàn diện về đức dục và trí dục. Bên cạnh đó, họ cần huấn luyện, đào tạo thật tốt đội ngũ giáo viên và nâng cao nhận thức của người thầy về nghề nghiệp thiêng liêng của mình, công việc đào tạo những mầm non tương lai của đất nước. Và họ cần tuyên truyền rộng rãi luật Chăm sóc, bảo vệ trẻ em Việt Nam và Công ước quốc tế về quyền trẻ em cho giáo viên, học sinh và phối hợp với các cơ quan chức năng khác xử lí nghiêm minh các hành vi bạo lực trong học đường.
Về phía gia đình, cha mẹ cần phải phối hợp với nhà trường một cách chặt chẽ với nhà trường để quan tâm, chăm sóc, dạy dỗ, khuyên bảo… con cái sống có trách nhiệm, yêu thương đối với bản thân và mọi người xung quanh. Và cha mẹ cần phải luôn sống mẫu mực để nêu gương và giáo dục trẻ về cách đối nhân xử thế, lòng vị tha, các kỹ năng sống… Từ đó, những người trẻ mới cảm nghiệm được những điều tốt đẹp đó mà sống yêu thương bạn bè, thầy cô; sẵn sàng tha thứ, hòa giải, xin lỗi khi có xích mích, hiểu lầm và biết suy nghĩ, đắn đo trước khi muốn làm một điều gì.
Còn đối với xã hội, mọi người cần phải đề cao và tuyên dương những gương sống tốt, sẵn sàng xả thân vì cộng đồng; tôn vinh và phát huy truyền thống hiếu hòa của dân tộc. Song song đó, mọi người cần phải khơi dậy tinh thần đấu tranh không khoan nhượng với các hành vi bạo lực, nhất là trong học đường. Có như thế, môi trường học đường mới trở thành một nơi tốt đẹp, lành mạnh để trao đổi, học hành và đào tạo thế hệ tương lai cho đất nước.
Tóm lại, cuộc sống ngày càng phát triển với tốc độ chóng mặt. Chúng kéo theo nhiều áp lực khiến cho một số người dễ nổi nóng và đưa ra những hành động nông nổi, thiếu kiềm chế và bạo lực. Và môi trường học đường cũng bị ảnh hưởng một cách sâu đậm, vấn nạn bạo hành xảy ra ngày càng tăng và ở mức độ ngày càng nguy hiểm giữa các giáo viên, học sinh với nhau, thậm chí giữa giáo viên và học sinh. Chính vì thế, chúng ta không thể để vấn nạn này tiếp tục leo thang thêm nữa. Chúng ta cần cùng nhau đoàn kết lại và quyết tâm đẩy lùi bạo lực trong học đường để môi trường học đường trở nên an toàn, thân thiện mà học hành, nghiên cứu.

Nạn bạo hành, phần lớn tạo ra bởi chính từ những con người không có lương tâm, dã man mất hết đạo đức của một con người, và điều đáng nói, đáng xót xa hơn nữa; thủ phạm đã gây ra những cảnh bạo hành đó còn là cha là mẹ của các em, những bậc sinh thành đã không thương tiếc hành hạ trên chính thể xác và tinh thần của con mình, thật đáng hổ thẹn cho những bậc làm cha làm mẹ. Có rất nhiều lí do được những người này đưa ra trước cơ quan công an về hành vi dã man của mình. Âu! Đó cũng là lí do để phủ nhận hành vi, phủ nhận trách nhiệm của mình.
Có lẽ đây là lần đầu tiên dư luận lại có những động thái tích cực đồng loạt mạnh mẽ, có sự quan tâm đặc biệt, và tỏ thái độ gay gắt trước những hành vi đó. Họ trực tiếp đến thăm hỏi, động viên để thấy tận mắt, nhìn tận mặt những nạn nhân của nạn "bạo hành". Tất cả đều xót xa rơi nước mắt trước những thân thể bầm tím, xanh xao, đầy những vết thương, đó là hậu quả của những trận đòn vô cớ gây nên. Các đối tượng phạm tội khi bị cơ quan công an phát hiện hành vi "bạo hành" của mình thì viện đủ thứ lí do để rủ bỏ trách nhiệm như: "Nó lì quá, tôi đánh nó để dạy nó" (lời của hai vợ chồng chủ trại tôm ở Cà Mau nói), rồi còn ngỡ ngàng trước lời nói của một người mẹ: "tôi đánh nó vì nó giống cha nó", trớ trêu thay chỉ vì mâu thuẫn với người cha mà đành lòng hành hạ con trong một thời gian dài như thế; rồi còn có cảnh dở khóc, dở cười, chính người mẹ lại nhốt con vào chuồng chó để răn dạy. Thật đáng buồn cho bậc làm cha làm mẹ.
Một khi nhận thức của các em còn bồng bột và non nớt thì các em làm sao hiểu hết những gì đang xảy ra với chính bản thân mình. Có đi chăng nữa cũng là những cơn đau hằn lên qua những trận đòn. Các em đáng nhận được tình thương yêu, sự đùm bọc, một sự che chở đúng nghĩa, được cắp sách đến trường thì ngược lại, các em bị ngược đãi, bị ghẻ lạnh. Các em bị hành hạ một cách dã man với những thủ đoạn và những dụng cụ nghe qua thì không khỏi rùng mình: Roi tre, dây, chổi, thậm chí những con người mất nhân tính dùng cả nước sôi, thanh sắt nung nóng... Những hành vi "bạo hành" như thế thật đáng để lên án, thật đáng để trừng trị, để răn đe.
Việc đáng nói ở đây là lương tâm, là đạo đức chỉ được dùng như cái vỏ bọc để những người như vợ chồng chủ trại tôm ở (Cà Mau), bà mẹ có đứa con giống cha hay nhiều trường hợp khác chưa được ánh sáng công lí phát hiện để thực hiện hành vi thú đội lớp người của mình. Loài vật còn biết yêu thương nhau, đùm bọc nhau huống chi họ là một con người của xã hội văn minh, của một đất nước có pháp luật.
Khi xảy ra vụ việc, mà là những vụ được thực hiện trong một thời gian dài như thế mà không bị phát hiện, không bị xử lý, khi phát hiện thì các em đã trong tình trạng nghiêm trọng, do tâm lí sợ sệt, sợ bị liên lụy của người dân. Một sự lạnh lùng đến tàn nhẫn, sự im lặng là dung dưỡng cho cái xấu. Họ đâu biết sự vô tình của họ, lơ là trong công tác quản lí đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng như thế nào. Hằng ngày, các em vẫn phải chịu cảnh hành hạ, mà vẫn phải câm nín trong sự đau đớn của thể xác. Có thật hay không chuyện họ không hay, không biết gì về nạn bạo hành đó, hay họ cho rằng việc bình thường theo quan niệm của người Việt Nam "thương cho roi cho vọt" hay có sự phi lí nào trong cái không hay, không biết, không quan tâm đó.
Từ câu chuyện của bé Hào Anh (Đầm Dơi – Cà Mau), khi vụ việc bị phát hiện, cơ quan chức năng đến để giải cứu và đưa em đi bệnh viện thì chính vợ chồng thủ phạm (Giang - Thơm) đã dúi vào túi mẹ của bé Hào Anh 1.000.000 đồng đề nghị viết đơn bãi nại, nhưng không được cơ quan công an chấp nhận, và tiếp theo là 20.000.000 đồng chỉ để có một tấm đơn bãi nại của phía gia đình bé Hào Anh (theo báo công an ra ngày 08.05.2010). Hành vi của Giang - Thơm có thể được coi là một hành vi mà khi hai nhân cách đã không còn lương tâm, không còn biết suy nghĩ, và thua loài cầm thú, không thể chấp nhận dù bất kì lí do gì.
Ở nước ta "Luật Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em đã có từ năm 1991, trong đó nêu các quyền cơ bản của trẻ và nghiêm cấm bất kỳ hành vi nào gây tổn hại sức khỏe, tinh thần trẻ. Nghị định 114/2006/NĐ-CP quy định phạt tiền những kẻ lợi dụng, đánh đập hoặc xâm phạm thân thể, làm đau đớn thể xác và tinh thần trẻ em. Bộ luật Hình sự có điều 110 về tội hành hạ người khác trong đó quy định người nào đối xử tàn ác với trẻ em lệ thuộc mình thì có thể bị phạt tù đến ba năm". Nhưng thực tế, có rất ít vụ được xử phạt, có cũng chỉ là qua loa, mang nặng hình thức.
Luật phải thật đi vào đời sống người dân, phải thật nghiêm minh, xử phạt đúng người đúng tội. Có như thế thì mới làm giảm bớt nạn "bạo hành" đối với trẻ em đang có chiều hướng gia tăng. Để các em có thể sống trong niềm vui, trong tiếng cười của mọi người thân, của xã hội. Nếu không thì những vết thương thể xác tinh thần sẽ mãi theo các em đến suốt cuộc đời, và sẽ mãi là ác mộng đối với các em

Gom những câu chuyện bạo lực nhỏ trong xã hội lại với nhau thì sẽ nhận diện được sự bạo lực lớn trong xã hội. Bạo lực kinh tế, bạo lực văn hoá, bạo lực nhà trường, bạo lực gia đình và bạo lực cá nhân đều tương quan với nhau trong một tổng thể mà sự bạo lực đó đã được dung dưỡng một cách hiển nhiên. Gần đây những vụ bạo lực học đường hay một số vụ bảo mẫu hành hạ trẻ em một cách bất nhẫn đã gây nên nhiều bất bình trong dư luận xã hội. Nhưng mọi sự bộc lộ của cái ác đều có mối tương quan nhân quả xã hội chặt chẽ với nhau. Bạo hành, căm tức, thù hận và các trạng thái tâm lí, ngôn ngữ, hành động tiêu cực, bất thiện khác đều bắt nguồn từ nỗi sợ hãi, bất an, dần bị cô lập, tách rời khỏi môi trường rộng lớn hơn của hạnh phúc, an toàn.
Tất cả hành vi bạo lực trong xã hội dù là thuộc về cá nhân hay tập thể thì cũng xuất phát từ chính những xung động bạo lực được nuôi dưỡng ít nhiều trong tâm thức mỗi cá nhân ở các giai đoạn khác nhau của cuộc sống. Ở điều kiện hoàn cảnh nào đó thì bạo hành sẽ được bộc lộ theo cách này hay cách kia. Cảm xúc góp phần quan trọng cho việc hình thành tính cách con người và sự sinh tồn của một cộng đồng. Có những cảm xúc không chỉ gây đau khổ tinh thần mà còn gây hại cho thể chất người khác. Cho nên, thực hành chuyển hóa tâm hồn, lối sống của cộng đồng đòi hỏi người ta phải giảm thiểu suy nghĩ hay cảm xúc gây hại đồng thời thích ứng với những suy nghĩ, cảm xúc ích lợi.
Bạo lực trong xã hội nên được hiểu là một hành vi gây hại, chứ không chỉ đơn thuần là hành động "thượng cẳng chân, hạ cẳng tay". Hiểu như vậy thì chúng ta mới có cơ hội nhìn thấy một bức tranh rộng lớn hơn về một xã hội hay một sắc thái văn hoá đang có xu hướng bạo lực (tức xu hướng gây hại cho cá nhân và cộng đồng). Chỉ cần nhìn vào cách thức mà người ta đe dọa nhau khi xảy ra sự bất như ý là thấy: Mày sẽ biết tay tao, mày sẽ không yên ổn đâu, mày sẽ phải trả giá... Thử hỏi có bao nhiêu những ý nghĩ và lời nói như vậy đã được gieo vào trong cuộc sống ứng xử hàng ngày để trở thành những hành động bạo lực khi cảm xúc tiêu cực quá ngưỡng?
Ý nghĩ, lời nói và hành động gây hại là nguồn gốc của các hình thức bạo lực khác nhau trong xã hội. Người Việt đặt chữ tu (sửa chữa) vào ba môi trường chính: Tu nhà, tu chợ, tu chùa. Tu nhà là tu cho các mối quan hệ gia đình. Tu chợ là tu cho các mối quan hệ xã hội. Tu chùa là tu cho những giá trị tinh thần, tâm linh. Mức độ khó dễ của nó không nên được nhìn nhận đơn giản theo sự sắp xếp thứ nhất, thứ nhì, thứ ba, mà nó là mối quan hệ hỗ tương, cùng hoàn thiện để từ đó nhận diện rõ hơn những hành vi gây hại trong cộng đồng.
Một người vào chợ, hỏi giá bán mua, nếu không thuận ý nhau thì sẽ buông ra những lời nói khó nghe. Ở mức độ quá đáng hơn là gây gổ, xô xát. Ra đường tranh nhau đi trước, không ai chịu nhường ai, nếu có va quẹt nhẹ thì lườm nguýt, buông lời cáu gắt, nặng thì chửi bới, rủa xả và sẵn sàng nhảy vào nhau ẩu đả. Một người đi đường mà thấy một tảng đá, cành cây... nằm giữa đường, biết là nguy hiểm cho những ai vướng phải, nhưng vẫn thản nhiên đi qua, không dừng lại dẹp đi là đã có hành vi cố ý gây hại.
Nhiều công ti vì tham lợi mà sản xuất ra thị trường những sản phẩm kém chất lượng, nhiễm độc, đồng thời xả nước thải ra sông suối, ao hồ, tàn phá môi trường sống... Tất cả điều đó đều là mầm mống của bạo lực. Những hành vi đó là nguyên nhân dẫn đến sự vô cảm, nó chỉ chờ những điều kiện, hoàn cảnh chín muồi là sự gây hại sẽ nhanh chóng bùng phát qua hành động. Những mầm mống bạo lực tương tự như trên xuất hiện khắp mọi nơi trong xã hội. Đến một lúc mọi người đều xem chuyện đó là chuyện bình thường thì đạo đức xã hội sẽ có nguy cơ hết thuốc đề kháng.
Không chỉ bị hành hạ bằng đòn roi, thống kê của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cũng cho thấy, số lượng trẻ em bị xâm hại tình dục có xu hướng tăng nhanh và độ tuổi bị xâm hại ngày càng thấp. Cụ thể, năm 2005, cả nước có 200 trẻ em bị xâm hại tình dục nhưng đến năm 2008, con số này đã là 1.427 em. Như vậy, chỉ sau 3 năm, số lượng trẻ bị xâm hại tình dục đã tăng gấp hơn 7 lần. Năm 2009, con số này giảm xuống còn 833 em nhưng tới năm 2010 lại tiếp tục tăng, ước tính là 900 em. Đây là số trẻ bị xâm hại tình dục được trình báo. Trên thực tế, con số này còn cao hơn do nhiều vụ xâm hại bị che giấu do tâm lí mặc cảm của gia đình nạn nhân hoặc sự dàn xếp thỏa thuận giữa hai bên.
 Kết quả khảo sát trẻ em bị xâm hại tình dục tại khu vực có số trẻ bị xâm hại nhiều nhất là 13 tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, từ năm 2009 đến tháng 6/2010, cho thấy số trẻ dưới 6 tuổi chiếm 13,5%, từ 6 đến dưới 13 tuổi chiếm 37,2%, từ 13 đến 16 tuổi chiếm 49,3%. Thời gian qua, Việt Nam đã có thêm rất nhiều bổ sung tốt cho hệ thống pháp luật nhưng mới ở mức chung. Cần cụ thể, chi tiết hóa các khái niệm bạo hành trẻ em, xâm phạm trẻ em, đặc biệt là với những hành vi ở dưới mức vi phạm chưa được quy định rõ ràng, ví dụ như việc khiêu dâm trước mặt trẻ thì có là xâm hại hay không. Khi có những quy định cụ thể, người dân sẽ phải ý thức hơn về các hành vi của mình đối với trẻ để tránh vi phạm pháp luật. Thực ra, đối xử thô bạo với trẻ em không phải là vấn đề riêng của Việt Nam. Bên kia bán cầu, cách đây không lâu, tại Trường Jamie's House Charter School (Houston, Texas) cũng xảy ra một vụ tương tự. Isaiah Johnson (13 tuổi) đã bị cô giáo của mình dồn vào một góc hành lang, tát và đá một cách dã man. Ngay sau khi đoạn băng quay cảnh này được đưa ra công khai, cô Sherri Davis đã bị đuổi việc, phải lên tiếng công khai xin lỗi Isaiah và thừa nhận "không có lí do nào có thể biện minh cho hành động này.” Đánh đòn hoặc đánh phạt (corporal punishment) được hiểu là các biện pháp dùng sự đau đớn để trừng phạt hoặc dạy dỗ trẻ. Ngoài trường hợp phạt trẻ bằng cách đánh đòn ở nơi công cộng theo lệnh của tòa án vẫn được sử dụng ở một số nước châu Phi và châu Á (trong đó có Singapore và Malaysia), đánh đòn trẻ chủ yếu được hiểu là: Giáo viên đánh học sinh tại trường; Bố mẹ đánh con tại nhà.
Đánh đòn trẻ tại trường học vốn rất phổ biến trong quá khứ và vẫn là phương pháp giáo dục phổ biến ở Hàn Quốc (cả nam và nữ), Singapore và Malaysia (chỉ áp dụng với trẻ nam) và một số quốc gia khác ở châu Phi, Đông Nam Á và khu vực Trung Đông.
Vậy trách nhiệm thuộc về ai?
            Đây là câu hỏi dễ trả lời nhất và cũng khó trả lời nhất”- ông Hồ Tâm, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Dân số - Gia đình và Trẻ em Thành phố Hồ Chí Minh, nhìn nhận. Và nói như ông Lê Chu Giang, Phó Phòng xã hội Sở Lao động - Thương binh và Xã hội: “Trách nhiệm đó thuộc về chúng ta. Mỗi sở, ngành đều có trách nhiệm”. Tuy nhiên, chuyên viên tư vấn tâm lí Nguyễn Thị Tâm lại không đồng tình: “Nếu nói vậy thì trách nhiệm ấy như một quả banh. Ai muốn đá đi đâu thì đá. Tôi nghĩ trách nhiệm đầu tiên phải thuộc về cha mẹ. Khi sinh con ra đời, anh phải biết cách giáo dục và chuẩn bị hành trang cho con vào đời. Gia đình cũng là nơi trẻ sống nhiều nhất. Vì vậy, đa số vụ bạo hành trẻ em xảy ra từ gia đình” . Cùng quan điểm với bà Tâm, nghệ sĩ ưu tú Kim Xuân cho rằng: "Không thể nói trách nhiệm một cách chung chung. Tôi cho rằng việc giáo dục ý thức công dân từ bé rất quan trọng. Không chỉ trong gia đình mà còn cả ở nhà trường".
"Công tác quản lí địa bàn còn nhiều bất cập. Thậm chí, nhiều vụ bạo hành xảy ra trong một thời gian dài, lại ở gần UBND phường nhưng lãnh đạo phường không biết, dân ở gần đó biết cũng không lên tiếng. Trong nhiều vụ, chính quyền đi sau báo chí” - ông Nguyễn Văn Minh, Phó Ban văn hóa xã hội Hội đồng nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, nêu thực trạng. Trong khi đó, Phó chủ tịch Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Thành phố Hồ Chí Minh, ông Lê Hiếu Đằng nói: "Nguyên nhân chính là môi trường xã hội không lành mạnh. Nếu không giải quyết căn bản thì nạn bạo hành trẻ em còn tiếp tục xảy ra".
Theo ông Đằng, "nền giáo dục của ta còn nặng về chính trị mà thiếu việc dạy làm người từ nhỏ. Hệ thống chính trị ở cơ sở không hiệu quả, bạo hành xảy ra không ai chịu trách nhiệm. Tôi nghĩ trách nhiệm cao nhất vẫn thuộc về Đảng và Nhà nước". Ông Trần Công Bình, cán bộ dự án bảo vệ trẻ em của UNICEF, có cùng quan điểm: "Chúng ta tự hào là nước đầu tiên của châu Á và thứ hai trên thế giới kí vào công ước quốc tế. Vì vậy nếu xét về chuẩn mực quốc tế, trách nhiệm đầu tiên thuộc về Nhà nước".
Bạo hành trẻ em xảy ra phản ánh rõ các trạng thái tâm lí của những người đã liên tục rơi vào những tình huống quá tải, thể hiện sự bất lực của họ trong việc quản lí, điều tiết cảm xúc cho một tình huống. Điều này phải được thực tập và rèn luyện thường xuyên mới giảm thiểu tối đa những căng thẳng, ức chế quá tải.
Về câu chuyện những trẻ em bị bảo mẫu hành hạ, rõ ràng mỗi đứa trẻ một tính, một nết, nên rất cần những người bảo mẫu am hiểu tâm lí trẻ, để có thể yêu thương mọi đứa trẻ như nhau. Nếu gặp đứa trẻ ngoan, ít phải nhắc nhở chắc cô ta cũng sẽ mừng rỡ ra mặt và ít cáu gắt hơn. Còn trong những ứng xử tình huống với đứa trẻ lì lợm thì cô ta đã bất lực, nên đã sử dụng đến những phương pháp bạo hành, gây hại tinh thần và thể chất đứa trẻ. Nhưng việc thầy cô giáo bạo hành với trẻ xong, bị tố giác, kiện cáo và phải đến quỳ xin phụ huynh tha tội thì lại cho ra những hình ảnh bất ổn khác, nếu không muốn nói đó cũng là sự "trả đũa” của một dạng khác của bạo hành tinh thần, thế chất.
Người trưởng thành nào mà không có thời gian làm một đứa trẻ. Và cái đứa trẻ đã trưởng thành hôm nay, ai dám chắc họ không từng chứng kiến những người trưởng thành trước đó phản ứng tiêu cực trước những sự bực bội, sợ hãi, căm phẫn mà cuộc sống chung quanh đã tác động vào. Nhu cầu tự vệ trước sự bạo hành được thể hiện dưới góc độ nào thì cũng chỉ ra những nỗi bất an và sợ hãi mà cộng đồng đó không có những phương tiện để bảo vệ hay tạo cho họ một cảm giác an toàn về thân thể và tài sản.
Khi nhân nghĩa, đạo đức không thể cảm hoá được cái ác thì mới phải dùng đến công cụ của pháp luật. Và càng phải dùng đến pháp luật để can thiệp thì càng cho thấy đạo đức xã hội đã lâm vào bế tắc, khủng hoảng. Một khi nhìn cuộc sống đầy đủ cả hai mặt nhân nghĩa và pháp luật cùng có chung nguồn gốc cai trị, hay có mối liên hệ gia giảm trong từng hoàn cảnh ứng xử thì chắc chắn sẽ cho ra được những kết luận khá chính xác về việc có hay không một nền "văn hóa bạo lực". Hay một nền văn hoá đang gia tăng xu hướng bạo lực, đặc biệt trong một quốc gia mà sự lí giải của chiến tranh luôn trở nên đậm đặc trong diễn trình lịch sử. Cuộc đời sẽ yêu thương nhân ái hơn khi người biết dễ dàng tha thứ cho nhau, còn như lúc nào cũng phải dùng đến pháp luật thì cuộc sống ứng xử đã bế tắc và đi vào ngõ cụt. Yêu thương là một giá trị xã hội, nó phải được thể hiện mọi lúc, mọi nơi trong cuộc sống sinh hoạt cộng đồng. Tính trung bình cứ mỗi hai mươi giây trong năm học lại có một học sinh bị giáo viên đánh đòn, bốn phút lại có một học sinh phải vào xuống phòng y tế điều trị vì bị giáo viên đánh quá nặng. Lí do rất đa dạng, có thể từ việc mặc đồng phục không đúng, nói chuyện riêng, làm ồn trong hành lang hoặc "hỗn láo”.
Những tác động tiêu cực của việc giáo dục trẻ bằng roi vọt là: Bị chính cha mẹ lạm dụng gây ra ảnh hưởng tâm lí cho trẻ, cục tính, không hòa đồng với xã hội hoặc có khả năng phạm tội, dễ có khuynh hướng lạm dụng với vợ, chồng hoặc chính con cái mình sau này. Để bảo vệ, ngăn chặn việc trẻ em bị lạm dụng, bóc lột và xâm hại, cần sớm hoàn chỉnh chiến lược quốc gia về bảo vệ trẻ em. Chiến lược này là "xương sống", là một hệ thống bảo vệ trẻ em thống nhất. Muốn phòng ngừa hành vi xâm hại trẻ cần củng cố mạng lưới chăm sóc trẻ em tại cơ sở, và quy trách nhiệm cao nhất là chính quyền địa phương. Đặc biệt phải nâng cao nhận thức, năng lực cộng đồng để người dân khi nghi vấn, phát hiện một vụ bạo hành biết cách nối kết với cơ quan chức năng nhanh nhất để giải quyết và hỗ trợ những trẻ bị xâm hại.
"Công tác phòng chống nên nhắm đến các đối tượng có nguy cơ bị xâm hại". Bên cạnh đó, cần công nhận, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các nhóm tình nguyện, cơ sở trợ giúp, nuôi dưỡng trẻ em... hoạt động. "Khi trẻ em chưa được tôn trọng và lắng nghe thì trẻ vẫn còn bị xâm hại”. Trước thực trạng ngược đãi trẻ liên tiếp xảy ra với chiều hướng gia tăng, Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh đã triển khai Chỉ thị 05 yêu cầu các sở - ngành có chương trình kế hoạch và các giải pháp cụ thể để bảo vệ trẻ em có hoàn cảnh khó khăn nói chung và trẻ em bị xâm hại nói riêng. Chỉ thị này bước đầu triển khai xây dựng mạng lưới bảo vệ trẻ em dựa vào cộng đồng như tuyên truyền, giáo dục pháp luật và nâng cao nhận thức cho cha mẹ và cộng đồng trong việc bảo vệ trẻ em... Nhanh chóng xác minh, kiến nghị xử lí kịp thời các vụ việc có liên quan tới các vụ xâm hại, ngược đãi trẻ.
Tiến hành điều tra khảo sát trẻ em lao động trong môi trường độc hại trên địa bàn thành phố để kiến nghị cơ quan chức năng xử lí các cơ sở vi phạm. Ở góc độ pháp lí cần có những hình phạt nặng hơn trong việc xử lí các hành vi vi phạm quyền trẻ em vì luật hiện nay chưa đủ sức răn đe và trên mặt trận phòng ngừa, bảo vệ trẻ em cần phát huy vai trò của báo chí để tác động đến dư luận.