Cuộc khởi nghĩa Yên Thế khởi nguồn tại vùng Yên Thế Thượng và sau đó là Thái Nguyên, đứng đầu bởi Trương văn Thám ( Hoàng Hoa Thám hay còn gọi là Đề Thám ). Trước khi thực dân Pháp đặt chân đến vùng này, nơi đây đã là một vùng đất có một cộng đồng cư dân phức tạp, chủ yếu là nông dân lưu tán các loại. Họ chọn nơi đây làm nơi cư trú và đã công khai chống lại triều đình. Khi thực dân Pháp đến bình định vùng này, các toán vũ trang ở đây cũng chống lại quân Pháp như đã từng chống lại triều đình nhà Nguyễn trước đó để bảo vệ miền đất tự do của họ.
Như vậy, xét về nguyên nhân, khởi nghĩa Yên Thế không được xếp vào phong trào Cần Vương.