Văn hoá ứng xử của học sinh, sinh viên đang là một vấn đề đang được bàn nhiều trong các phương tiện thông tin đại chúng, trong các diễn đàn và cả trong các công trình nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, nội dung quan trọng nhất trong văn hoá ứng xử của học sinh, sinh viên là vấn đề ứng xử với thầy cô giáo, đặc biệt là đối với các giảng viên đứng lớp, vẫn chưa được xem xét một cách đầy đủ và cụ thể. Theo chúng tôi, tìm hiểu thực trạng này và đề ra các giải pháp để giáo dục văn hoá ứng xử cho học sinh, sinh viên là một trong những nội dung cấp thiết hiện nay.

Qua việc phân tích các nghĩa của văn hoá ứng xử được đề cập đến trong các công trình nghiên cứu, chúng ta có thể hiểu: Văn hoá ứng xử là cái đẹp, cái giá trị trong ứng xử, tức là ứng xử có văn hoá. Nó bao gồm: hệ thống thái độ, khuôn mẫu, kỹ năng ứng xử của cá nhân và cộng đồng người trong mối quan hệ với môi trường thiên nhiên, xã hội và bản thân, dựa trên những chuẩn mực xã hội nhằm bảo tồn, phát triển cuộc sống của cá nhân và cộng đồng người hướng đến cái chân, cái thiện, cái mỹ.

Vậy học sinh, sinh viên hiện nay đã ứng xử với thầy cô giáo một cách có văn hoá, phù hợp với chuẩn mực đạo đức tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, với truyền thống “tôn sư trọng đạo” hay chưa? Từ thực tế ở trường Đại học Hà Tĩnh và một số trường Đại học, cao đẳng khác, chúng tôi thấy một bộ phận học sinh, sinh viên chưa thể hiện điều  đó.

Có rất nhiều sinh viên hiện nay quan niệm quá trình học tập, rèn luyện tại truờng đại học chỉ là học để có nghề nghiệp, học để lấy tấm bằng; giảng viên, cán bộ nhà trường chỉ là người làm công tác đào tạo cho mình. Vì vậy  họ đã đánh mất những nét đẹp, xa rời các chuẩn trong cách ứng xử với thầy cô giáo vốn đã được giáo dục từ thời phổ thông. Đó là thái độ không tôn trọng giảng viên trong giờ học mà những biểu hiện cụ thể là cãi lại lời giảng viên khi bản thân có lỗi, bị phê bình; là không đứng dậy chào giảng viên khi họ vào lớp; là trả lời câu hỏi của giảng viên một cách cộc lốc, thờ ơ cho qua; là không đứng dậy trả lời câu hỏi xây dựng bài khi giảng viên yêu cầu; là vào ra lớp học không xin phép…Cả những hành vi nói chuyện riêng, làm việc riêng, sử dụng điện thoại, để chuông điện thoại reo trong giờ học của một số sinh viên và tình trạng các lớp không chuẩn bị khăn trải bàn, khăn lau bảng cho giảng viên, không làm vệ sinh trong lớp học trong rất nhiều tiết giảng của giảng viên cũng thể hiện sự ứng xử chưa văn hoá. Ngoài lớp thì trên giảng đường một số sinh viên gặp không chào thầy cô, không nhưòng đường cho thầy cô đi qua; một số sinh viên còn dùng những từ ngữ không tôn trọng khi bàn luận với nhau về tính cách của thầy cô. Điều đáng nói là thực trạng này thể hiện ở cả một số sinh viên sư phạm - những sinh viên không chỉ được giáo dục về kiến thức, kỹ năng mà về sự mô phạm để trở thành giáo viên trong tương lai.

Từ thực trạng trên, theo chúng tôi, để giáo dục văn hoá ứng xử cho học sinh, sinh viên - giáo dục văn hoá học đường, trước hết phải giáo dục, uốn nắn những lệch lạc về chuẩn mực trong thái độ, hành vi ứng xử của học sinh, sinh viên đối với thầy cô giáo. Đối với trường Đại học Hà Tĩnh, theo chúng tôi cần thực hiện một số giải pháp sau:

Về phía nhà trường:

Trước hết, phải nhận thức được tầm quan trọng và tính cấp thiết của việc giáo dục văn hoá ứng xử nói chung, văn hoá ứng xử với thầy cô giáo nói riêng cho học sinh, sinh viên. Phải thực sự xem đây là một trong những vấn đề cơ bản trong thực hiện mục tiêu giáo dục đào tạo ở bậc cao đẳng, đại học.

Trước đây có quan điểm cho rằng sinh viên là đối tượng đã có nhận thức, đã phát triển ổn định về mặt tư tưởng, tâm lý nên nhiều trường đã không chú trọng đến việc giáo dục nội dung này. Tuy nhiên chúng ta biết giới trẻ nói chung, học sinh, sinh viên nói riêng hiện nay bị tác động bởi nhiều yếu tố tiêu cực từ ngoài xã hội do mặt trái của cơ chế thị trường, sự “xâm lăng” của văn hoá không lành mạnh, lai căng, đồi truỵ, không phù hợp với văn hoá truyền thống… nên đã đánh mất nhiều chuẩn mực ứng xử, trong đó có ứng xử với thầy cô giáo.

Thứ hai, Đảng uỷ, Ban giám hiệu nhà trường, các khoa, các phòng ban chức năng cũng như Đoàn thanh niên, Hội sinh viên phải đem vấn đề giáo dục văn hoá ứng xử cho học sinh, sinh viên vào một trong những nội dung giáo dục chính trị tư tưởng và đạo đức lối sống cho học sinh, sinh viên và có kế hoạch triển khai thực hiện cụ thể.

Thứ ba, các Khoa phải tăng cường quản lý chặt chẽ hơn, sâu sát hơn đối với học sinh, sinh viên khoa mình. Hàng tuần, hàng tháng phải có sự tổng kết, đánh giá văn hoá ứng xử của học sinh, sinh viên trong khoa và đưa vấn đề này vào trong Báo cáo đánh giá hàng tháng để thông báo trước các cuộc họp chi bộ, họp khoa và lễ chào cờ, đồng thời có biện pháp xử lý, uốn nắn những lệch lạc về chuẩn mực ứng xử với cán bộ, giảng viên ở sinh viên.

Thứ tư, Đoàn thanh niên, Hội sinh viên cấp trường và cấp liên chi đoàn, chi đoàn phải đưa vấn đề giáo dục văn hoá ứng xử vào trong các nội dung hoạt động và sinh hoạt hàng tháng. Tổ chức Đoàn, Hội, phải tổ chức những buổi nói chuyện, những diễn đàn, câu lạc bộ về vấn đề này hay lồng ghép vào các cuộc thi, các hội diễn văn hoá văn nghệ hay sinh hoạt truyền thống. Trong những năm qua, vấn đề giáo dục văn hoá ứng xử cho sinh viên, trong đó có văn hoá ứng xử đối với thầy cô giáo đã được một số liên chi đoàn như LCĐ Khoa Lý luận chính trị, LCĐ khoa Ngoại ngữ đưa vào nội dung sinh hoạt trong các ngày chủ điểm, nhất là ngày 20 tháng 11 với chủ đề “Tri ân Thầy Cô”. Tuy nhiên trong toàn trường, các Liên chi đoàn chưa tổ chức thường xuyên và chưa có hiệu quả thiết thực.

Thứ năm, các thầy cô giáo, trước hết là các giảng viên đứng lớp phải mẫu mực trong đạo đức, lối sống, là một tấm gương sáng về văn hoá ứng xử để học sinh, sinh viên noi theo. Đồng thời cán bộ, giáo viên nhà trường phải phê phán và có biện pháp xử lý những học sinh, sinh viên chưa tôn trọng mình và đồng nghiệp. Cách phê phán, xử lý phải thật sự nghiêm túc nhưng không quá gay gắt và nặng nề mà phải thật khéo léo, nhân văn để học sinh, sinh viên nhận ra được cái sai, cái chưa đẹp, cái chưa chuẩn mực trong thái độ, lời nói hành vi của mình đối với thầy cô giáo, từ đó có sự tự điều chỉnh và có hướng khắc phục và họ sẽ tôn trọng giáo viên hơn.

Thứ sáu, bản thân mỗi học sinh, sinh viên phải nâng cao ý thức rèn luyện, tu dưỡng đạo đức và lối sống, xây dựng văn hoá ứng xử theo những chuẩn mực tốt đẹp cho mình. Trước hết trong quan hệ giao tiếp, làm việc (học tập, nghiên cứu) với thầy cô giáo phải thể hiện được thái độ, lời nói, hành động lễ phép, tôn trọng, trân trọng thầy cô, đồng thời cũng phải biết góp ý, phê bình và chỉ ra những thái độ, lời nói, hành vi chưa đẹp, chưa “tôn sư trọng đạo” ở một số sinh viên khác, nhất là những bạn bè trong lớp mình.

Các bạn học sinh, sinh viên phải nhận thức được rằng văn hoá ứng xử với thầy cô giáo qua những tiêu chí đã đề cập ở trên không chỉ thể hiện nét đẹp của văn hoá truyền thống dân tộc, không chỉ là yêu cầu về đạo đức, lối sống đối với học sinh, sinh viên mà còn thể hiện giá trị bản thân - phông văn hoá của mình. Rất nhiều bạn sinh viên đã đi học các lớp kỹ năng mềm trong đó quan trọng là kỹ năng giao tiếp - một trong những yếu tố giúp con người thành công và hạnh phúc trong cuộc sống, sự nghiệp khi vào đời - nhưng điều đó sẽ vô nghĩa nếu bạn nào vẫn còn ứng xử chưa đúng mực với thầy cô giáo đang âm thầm thực hiện sự nghiệp “trồng người” trang bị kiến thức, kỹ năng cho mình!

Ngày nhà giáo Việt Nam 20-11 sắp tới - những nhà giáo thật hạnh phúc khi nhận được những lời chúc mừng, những bó hoa tươi thắm và cả những món quà có ý nghĩa từ phía học sinh, sinh viên. Nhưng tất cả giáo viên, giảng viên sẽ thật sự hạnh phúc và tự hào nếu hàng ngày đều nhận những lời nói, thái độ, hành vi ứng xử thể hiện sự tôn trọng, kính mến, biết ơn của học sinh, sinh viên đối với mình. Đó là món quà có ý nghĩa nhất và có giá trị nhất.