Nói về thói vô trách nhiệm, có ý kiến cho rằng: “Như một thứa-xít vô hình, thói vô trách nhiệm ở mỗi cá nhân có thể ăn mòn cả một xã hội”.
Bằng cách so sánh, ý kiến trên đây đã chỉ rõ tác hại xấu ghê gớm của thói vô trách nhiệm ở mỗi cá nhân có thể ăn mòn cả một xã hội, nghĩa là nó có thể làm băng hoại mọi quan hệ tốt đẹp vốn có giữa con người với con người, làm sa đọa đạo đức và tâm hồn con người trong xã hội.
Trước hết, ta cần hiểu thê nào là tinh thần trách nhiệm, thói vô trách nhiệm. Trách nhiệm là phần việc được giao cho, phải làm tròn, nếu kết quả không tốt hoặc chưa hoàn thành thì phải gánh chịu phần hậu quả. Tinh thần trách nhiệm là một phẩm chất đẹp thể hiện ý thức và sự nỗ lực làm tốt công việc của mình được giao nhận. Tinh thần trách nhiệm cao bao nhiêu thì ý thức phấn đấu, sự nỗ lực bản thân, sức phấn đấu của bản thân lại cao bấy nhiêu!
Trái với ý thức trách nhiệm, tinh thần trách nhiệm là thói vô trách nhiệm. Thói vô trách nhiệm cực kì xấu xa, nó làm cho con người sống ghẻ lạnh, dửng dưng trước mọi sự việc xảy ra xung quanh, sống chỉ biết mình, không quan tâm tới công việc chung, vô cảm và vô tình với đồng loại. Thói vô trách nhiệm làm phát triển tính ích kỉ, xô đẩy bản thân vào ngõ cụt, không hề quan tâm tới người thân trong gia đình, quan tâm tới mọi người trong xã hội. Thậm chí đối với bản thân; thói vô trách nhiệm đã hủy hoại nhân tính, làm méo mó nhàn cách. Đạo lí dân tộc coi trọng tình thương, trọng tình làng nghĩa xóm. Nhưng khi thói vồ trách nhiệm đã ăn sâu vào xương tủy, vào tim óc thì "nạn nhân” sống vô tình vô cảm: "Cháy nhà hàng xóm bình chân như vại”, hoặc “Cướp đến thì cướp cả làng/ Đâu cướp nhà chàng mà thiếp phải lo!” (Tục ngữ). Hắn né tránh trước mọi công việc chung của gia đình và xã hội; chỉ biết xả rác bừa bãi, làm ô nhiễm môi trường. Hắn coi chuyện giữ gìn cảnh quan xanh, sạch, đẹp là của thiên hạ!
Mọi hiện tượng tiêu cực hiện nay đều do thói vô trách nhiệm gây ra. Lười học, ăn chơi đua đòi của những học sinh hư; trẻ vị thành niên giết người cướp của; cán bộ đảng viên hứa với dân nhưng không thực hiện, không chịu sửa sai, v.v... xét cho cùng là do thói vô trách nhiệm như một thứ a-xít vô hình ăn mòn, tàn phá!
Thời kháng chiến chống Mỹ, tuy gian khổ thiếu thốn nhưng quân và dân ta sống và chiến đấu tuyệt đẹp. Ai cũng lo, cũng gắng làm tròn nghĩa vụ công dân. Hàng triệu gia đinh nông dân thi đua thực hiện: '"Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”. Con gái con trai ào ào ra trận "Xẻ dọc Trường Sơn di cứu nước”. Thời ấy, thói vô trách nhiệm, kẻ vô trách nhiệm không có đất tồn tại!
Ông cha ta ngày xưa thường nhắc nhở con cháu sống phải nêu cao tinh thần trách nhiệm: "Quốc gia hưng vong, thất phu hữu trách”. Nguyễn Trãi có câu thơ làm rung động lòng người:
"Bui một tấc lòng ưu ái cũ,
Đêm ngày cuồn cuộn nước triều đông.”
Xây dựng nền đạo đức mới, nền văn hóa mới, con người mới, một mặt phải bài trừ tận gốc thói vô trách nhiệm, mạt khác phải tự giác nêu cao tinh thần trách nhiệm, nghĩa vụ cồng dân.
Hơn bao giờ hết, thanh niên chúng ta phải tự giác sống theo phương châm "Mỗi người vì mọi người, mọi người vì mỗi người”. Đó là sống đẹp.