Quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân luôn luôn là một chế định cơ bản của luật Hiến pháp Việt Nam. Trong lịch sử lập hiến Việt Nam, chế định quyền và nghĩa vụ cơ bản bao giờ cũng giữ một vị trí quan trọng.

Nhà nước ta là nhà nước của dân, do dân, vì dân, mọi quyền lực thuộc về nhân dân, do đó mối quan hệ Nhà nước – công dân là mối quan hệ qua lại cùng có trách nhiệm. Mối quan hệ Nhà nước – công dân đó thể hiện ở các quyền và nghĩa vụ đối với nhau. Các nghĩa vụ của nhà nước được xác định trong Hiến pháp nói riêng, trong pháp luật nói chung dưới hình thức các nhiệm vụ của Nhà nước, của các cơ quan nhà nước cụ thể hoặc dưới hình thức các quyền công dân và những đảm bảo của nó. Còn trách nhiệm của công dân đối với nhà nước và xã hội được ghi trong Hiến pháp và các văn bản pháp luật dưới hình thức nghĩa vụ công dân.

Các quyền và nghĩa vụ công dân được ghi nhận trong Hiến pháp được gọi là các quyền và nghĩa vụ cơ bản, trước hết vì nó xác định những mối quan hệ cơ bản nhất giữa nhà nước và công dân. Thứ hai, vì những quyền và nghĩa vụ ấy được qui định trong luật cơ bản của nhà nước. Bởi lẽ đó, các quyền và nghĩa vụ của công dân được ghi nhận trong Hiến pháp là cơ sở chủ yếu, có ý nghĩa quyết định để xác định địa vị pháp lý của công dân. Đó là cơ sở để xác định các quyền và nghĩa vụ khác của công dân, ở mọi cấp độ và trong mọi ngành luật.

Chúng ta có thể định nghĩa quyền và nghĩa vụ cơ bản của mọi công dân như sau:

Quyền cơ bản là khả năng của mỗi công dân được tự do lựa chọn hành động. Khả năng đó được nhà nước ta ghi nhận trong Hiến pháp và bảo đảm thực hiện bằng quyền lực nhà nước.

Nghĩa vụ cơ bản là sự tất yếu phải hành động của mỗi công dân vì lợi ích của toàn thể Nhà nước và xã hội. Sự tất yếu đó được Nhà nước qui định trong Hiến pháp và bảo đảm thực hiện bằng mọi biện pháp, kể cả biện pháp cưỡng chế.

Quyền của công dân là các quyền mà pháp luật ghi nhận một người là cá nhân có quốc tịch có, công dân có các quyền bao gồm quyền về chính trị, kinh tế, quyền về văn hóa xã hội, giáo dục và quyền tự do cá nhân.

Quyền của công dân Việt Nam được ghi nhận trong Hiến pháp cụ thể như:

– Các quyền về chính trị của công dân: công dân đủ 18 tuổi trở lên có quyền bầu cử và công dân từ đủ 21 tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội, Hội đồng nhân dân; công dân có quyền tham gia vào việc quản lý nhà nước và xã hội, tham gia vào việc thảo luận và kiến nghị với cơ quan nhà nước về các vấn đề của cơ sở, của địa phương;….

– Quyền về kinh tế, văn hóa, xã hội của công dân: công dân có quyền được bảo đảm về an sinh xã hội; có quyền được làm việc, lựa chọn nghề nghiệp và nơi làm việc; công dân có quyền có nơi ở hợp pháp; công dân có quyền đi lại và cư trú ở trong nước, có quyền ra nước ngoài và từ nước ngoài về nước;

Công dân có quyền tự do về ngôn luận, có quyền tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội; công dân nam và nữ đều bình đẳng về mọi mặt;…

Công dân theo quy định thì công dân sẽ có các nghĩa vụ sau đây: công dân có nghĩa vụ trung thành với Tổ quốc, có nghĩa vụ tham gia bảo vệ tổ quốc, có nghĩa vụ tham gia xây dựng nền quốc phòng toàn dân; công dân có nghĩa vụ tuân theo hiến pháp và pháp luật; tham gia vào việc bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội và chấp hành theo những quy tắc sinh hoạt công cộng,…
 

Quyền của công dân là các quyền mà pháp luật ghi nhận một người là cá nhân có quốc tịch có, công dân có các quyền bao gồm quyền về chính trị, kinh tế, quyền về văn hóa xã hội, giáo dục và quyền tự do cá nhân.