"Đăm Săn" là sử thi anh hùng nổi tiếng của người Ê-đê, tác phẩm có dung lượng dài hai nghìn không trăm bảy mươi bảy câu, gồm bảy chương. Đây là sử thi truyền miệng lâu đời, thể hiện đậm nét truyền thống lịch sử, văn hóa của bộ tộc Tây Nguyên. Tác phẩm đã khắc họa ngoại hình, sức vóc phi thường của người anh hùng Đăm Săn. Chàng mang trong mình nhiều phẩm chất tốt đẹp, lập nhiều chiến công lừng lẫy. Khi tìm hiểu đoạn trích "Đăm Săn đi chinh phục nữ thần Mặt Trời", chúng ta sẽ phần nào hiểu rõ hơn vẻ đẹp nhân vật và khát vọng của người Ê-đê trong quá trình chinh phục tự nhiên, khám phá thế giới.

Tác phẩm kể về cuộc hành trình chinh phục nữ thần Mặt Trời của người anh hùng Đăm Săn. Sau khi giải cứu được Hơ Nhị và Hơ Bhị khỏi tay Mtao Mxây, Đăm Săn trở thành một tù trường giàu mạnh và vang danh khắp núi rừng. Tuy nhiên, chàng vẫn quyết tâm đi chinh phục nữ thần Mặt Trời. Chàng muốn nữ thần về làm vợ để "từ người Ê-đê bên bờ sông cho đến người Mnông ở dưới thấp không ai dám trái lời". Chuyến đi của Đăm Săn đã trải qua nhiều khó khăn, chàng đi một mình nhiều ngày, băng qua nhiều rừng núi để đến nhà nữ thần Mặt Trời. Vậy mà chàng lại bị nữ thần Mặt Trời từ chối "Ta là con của Trời, dù ngươi mới chỉ được ăn cơm, tắm nước lã, hương nghệ chưa vương cũng mặc". Mặc cho lời cảnh báo của nữ thần rằng chàng sẽ chết khi mặt trời lên, Đăm Săn vẫn thản nhiên ra về. Khi mặt trời đứng bóng cũng là lúc Đăm Săn và ngựa chìm hẳn xuống bùn.

Đoạn trích "Đăm Săn đi chinh phục nữ thần Mặt Trời" phản ánh những khát vọng của người Ê-đê trong buổi đầu hình thành các bộ tộc Tây Nguyên. Đó là mơ ước, hoài bão vươn tới những đỉnh cao nhận thức về thế giới tự nhiên. Sở hữu sức mạnh, tài năng và lòng dũng cảm phi thường, Đăm Săn vượt qua nhiều thử thách để đến được nhà nữ thần Mặt Trời "Chàng đi hết rừng rậm đến núi xanh, cỏ tranh xé tay, gai mây đâm chân, không màng ăn uống [...] Nhưng rồi chàng cũng đến được bãi thả trâu, bò, rồi bãi thả diều làng ông Đu, ông Đie". Khát vọng chinh phục nữ thần của Đăm Săn cũng chính là mong ước chinh phục tự nhiên của người Ê-đê cổ đại. Tuy nhiên, kết cục của Đăm Săn cũng là lời cảnh tỉnh với con người, không nên theo đuổi mục tiêu quá giới hạn. Khi nữ thần Mặt Trời ra đi thì mọi sinh vật sẽ không còn sức sống "Nhưng nếu ta đi thì lợn dưới gà trên, cọp, tê giác, ngựa, trâu sẽ chết hết. Cả người Khơ-me, người Lào vì hết đất làm nương. Chết cả người Ê-đê, Ê-ga vì không còn nước uống. Chết cả gầm ghì cu xanh vì không có trái ăn. Nếu ta đi, cây trong rừng sẽ tuyệt diệt, cây trên rú sẽ chết khô, lau lách sẽ ngừng đâm chồi, cỏ cây sẽ lụi tàn, đất đai sẽ nứt nẻ, sông suối sẽ cạn khô".

Ngoài ra, tác phẩm còn thể hiện một cách sinh động các phong tục, tập quán cùng những nét sinh hoạt đời thường thời kì mẫu hệ tại Tây Nguyên qua cách sắp xếp nhà cửa: "Tòa nhà dài dằng dặc", "chiêng xếp đầy nhà ngoài, cồng xếp đầy nhà trong", khi khách đến nhà sẽ có người hầu chạy ra đón khách "kẻ giữ ngựa, kẻ tháo yên, người đưa lời thăm hỏi",... Qua đoạn trích, người Ê-đê cổ đại thể hiện sự ngợi ca thiên nhiên, họ tôn vinh vẻ đẹp của nữ thần Mặt Trời "Mái tóc nàng vén bên tai trông thật đẹp. Nàng từ trong buồng đi ra, cửa buồng liền bừng sáng. Nàng đi trông như diều bay ó liệng, như nước lững lờ trôi cũng không bằng. Khi lỡ chân hụt bước, nàng dừng lại đứng yên. Đầu nghiêng cúi xuống, hay nàng ngồi thụp xuống, đầu nhè nhẹ ngẩng lên. Tiêng nàng lanh lảnh, người chưa tới mà tiếng đà vẳng lại. Thật không thấy một ai như nàng cả". Không chỉ vậy, họ còn thể hiện sự cảm mến về bản lĩnh và ý chí của người anh hùng: "Đăm Săn xuống ngựa, tháo yên. Chàng vươn bước lên cầu thang thì trong nhà người ta đã nghe. Chàng vươn người trên sàn nhà thì trong nhà người ta đã nghe. Chàng dậm chân bước trên sàn hiên thì người ta đã thấy", "Người đi ra đi vào nhà trong nhà ngoài đưa mắt nhìn chàng, thấy chàng oai như một vị thần".

Bằng những lời thoại, lời kể hấp dẫn, sinh động, tác giả dân gian đã khắc họa nhân vật người anh hùng một cách chi tiết. Người đọc dễ dàng hình dung về tù trưởng Đăm Săn với vẻ đẹp ngoại hình cùng sự kiên cường, dũng cảm. Không chỉ vậy, sự kết hợp văn xuôi xen lẫn văn vần đã thể hiện những đặc trưng trong giọng kể sử thi của người Ê-đê: "Chàng đi hết rừng rậm đến núi xanh... là đẹp thật!", Đăm Săn xuống ngựa, tháo yên,... một ngôi nhà như vậy cả". Ngoài ra, trong đoạn trích, ta còn nhận thấy việc sử dụng các yếu tố thành ngữ, tục ngữ, từ cổ như: "hương nghệ chưa vương", "còn ưa đằng lưng, còn ưng đằng bụng",... tạo ấn tượng khó phai cho người đọc. Việc sử dụng ngôi kể thứ ba với giọng điệu ngợi ca đã cho thấy thái độ ngưỡng vọng, thành kính của người kể chuyện sử thi.

Qua đoạn trích "Đăm Săn đi chinh phục nữ thần Mặt Trời", chúng ta có thể nhận thấy rõ những sáng tạo, ước mơ, khát vọng của người Ê-đê thời kì mẫu hệ trong quá trình khám phá thế giới, chinh phục tự nhiên. Tác phẩm đã đem đến cho chúng ta cái nhìn độc đáo về người anh hùng Đăm Săn trong quá trình đi cầu hôn nữ thần Mặt Trời. Lời kể chuyện hấp dẫn cùng ngôn ngữ miêu tả sinh động góp phần tạo nên sự đặc sắc, lôi cuốn người đọc. Người anh hùng Đăm Săn được khắc họa tinh tế qua ngoại hình, phẩm chất, những chiến công, đúng như nhà nghiên cứu Nhi-cu-lin đã từng nhận xét về sử thi Đăm Săn nói chung: "Sử thi Đăm Săn là câu chuyện về cuộc đời người dũng sĩ và những chiến công của chàng. Những người diễn xướng không chỉ ca ngợi thủ lĩnh của bộ lạc là Đăm Săn mà cất lời ca ngợi tất cả cộng đồng - tất cả người làng".