Yếu tố kì ảo là một trong những đặc trưng của truyện cổ tích. Thông qua các yếu tố hoang đường, kì ảo tác giả dân gian sẽ khéo léo gửi gắm vào đó những ước mơ, khát vọng của mình. "Tấm Cám" là một câu chuyện như thế. Ở "Tấm Cám", tác giả dân gian đã nhiều lần sử dụng hình thức nghệ thuật này bằng cách hóa thân cho nhân vật để gửi vào đó những tâm tư, tình cảm của mình.

Truyện kể về Tấm - một cô gái ngay từ nhỏ đã phải chịu thiệt thòi, sống một cuộc sống khổ cực. Mẹ mất sớm, bố đi thêm bước nữa, khi bố mất Tấm phải một mình sống với mụ dì ghẻ cùng cô em cùng cha khác mẹ độc ác. Tấm lúc nào cũng phải cực khổ làm hết mọi việc trong gia đình, còn Cám luôn được nuông chiều, sống sung sướng. Hai mẹ con nhà Cám bắt nạt Tấm hết lần này đến lần khác. Tấm chăm chỉ bắt tôm bắt tép vì nghĩ rằng sẽ được dì thưởng cho một chiếc yếm đỏ nhưng Cám lại lừa Tấm và lấy mất. Tấm có cá Bống là chỗ dựa tinh thần duy nhất thì mẹ con Cám lại ra tay sát hại. Đến ngày trẩy hội, mẹ con Cám dùng đủ mọi cách để không cho Tấm đi cùng. Thế nhưng, người tốt thì luôn được đền đáp xứng đáng. Bên cạnh Tấm luôn có sự giúp đỡ của ông Bụt, cùng Tấm vượt qua mọi mưu mẹo của hai mẹ con Cám. Tấm được đi trẩy hội và tình cờ Tấm chiếm được cảm tình của vua và trở thành hoàng hậu. Lúc này, mâu thuẫn truyện đã được đẩy lên đến đỉnh điểm, trở thành mâu thuẫn một mất một còn.

Sau khi trở thành hoàng hậu, đến ngày giỗ cha Tấm xin vua cho trở về nhà để làm cỗ cúng cha. Biết Tấm là người con hiếu thảo, mụ dì ghẻ đã lợi dụng điều này để sai Tấm trèo lên cây cau lấy một buồng cau xuống làm lễ cúng cha để rồi nhân cơ hội đó, mụ ta ở dưới chặt cây nhằm sát hại Tấm. Sau khi chết, Tấm hóa thân thành chim vàng anh có tiếng hót trong trẻo ngày ngày ở bên cạnh vua. Chú chim nhỏ lúc nào cũng quấn quýt bên vua, mua vui cho vua và được vua cưng chiều, sủng ái như người. Chim vàng anh tuy nhỏ bé nhưng nó lại là hiện than của sự trong trẻo, vui tươi, hồn hậu. Chim vàng anh biết bay đến cung vua, ở bên cạnh vua, trở thành người bạn của vua. Chim vàng anh đã tự biết tìm đến hạnh phúc của mình, không còn bị động, yếu ớt như cô Tấm ngày xưa. Thế nhưng, vì ghen ghét và đố kỵ, Cám đã sai người làm thịt chim vàng anh. Giết chim vàng anh là mẹ con Cám lại một lần nữa giết chết Tấm, lại một lần nữa muốn chiếm đoạt hạnh phúc mà Tấm đang có.

Thế nhưng, sau khi chim vàng anh chết, lông của chim đã hóa thân thành cây xoan đào xanh tươi tỏa bóng mát. Tại đây, cây xoan đào ngày nào cũng tỏa bóng che mát cho nhà vua. Thế rồi lại một lần nữa chịu sự đố kỵ của Cám, cây xoan đào bị chặt đem đi làm khung cửi. Nhưng cô Tấm lúc này không còn là cô Tấm cam chịu của ngày xưa nữa. Tấm trong khung cửi ngày nào cũng buông lời chửi rủa Cám: "Cót ca cót két/ Lấy tranh chồng chị/ Chị khoét mắt ra". Tấm giống như đang tuyên chiến với kẻ thù, đang muốn giành lại hạnh phúc vốn có của mình. Tấm đã không còn là một cô gái thụ động, cam chịu trước số phận. Nhưng Cám lại tìm mọi cách để nhà vua có thể chú ý đến mình, tìm mọi cách để có được hạnh phúc như Tấm. Dường như đối với Cám, có được giàu sang phú quý thôi là chưa đủ. Lòng tham vô đáy đã khiến Cám ra tay giết hại Tấm hết lần này đến lần khác. Cám đốt khung cửi và sai người đổ đống tro đi thật xa hoàng cung.

Đến lần này, Tấm hóa thân thành cây thị tỏa hương thơm mát. Không phải ngẫu nhiên tác giả dân gian lại để nhân vật của mình hóa thân thành loại cây quen thuộc, thân thiết với trốn thôn quê này. Quả thị nhỏ nhỏ, chín vàng, thơm phức khiến ai cũng quý, giống như tấm lòng thơm thảo của Tấm vậy. Hóa thân thành quả thị để rồi Tấm bước ra từ quả thị, trở về với cuộc sống thường ngày bên cạnh bà lão bán nước. Cũng nhờ đây mà Tấm tìm về được với cuộc sống của chính mình. Tấm gặp lại nhà vua, quay trở lại hoàng cung, trừng trị kẻ thù và sống với những điều hạnh phúc.

Có thể thấy, trước đó Tấm luôn cam chịu sự độc ác của mẹ con nhà Cám nhưng sau nhiều kiếp luân hồi Tấm không chỉ trở nên xinh đẹp hơn, dịu hiền hơn mà còn là một người phụ nữ mạnh mẽ hơn, cam đảm hơn, chủ động hơn. Khi là chim vàng anh Tấm đã tự biết đi tìm hạnh phúc của mình, khi là khung cửi Tấm đã biết tuyên chiến với kẻ thù để rồi khi trở về Tấm chủ động giành lại hạnh phúc mà mình đáng được có.

Mỗi lần hóa thân Tấm đều trở thành những hình ảnh rất đẹp, rất thơ. Dù là chim vàng anh, là cây xoan đào, là khung cửi hay là quả thị thì chúng đều là hiện thân cho vẻ đẹp trong sáng, hồn hậu của Tấm. Quan trọng hơn sau mỗi lần hóa than ta lại thấy được sự trưởng thành của Tấm, sự mạnh mẽ của một tâm hồn không bao giờ chịu khuất phục để rồi chính Tấm đã tự đòi lại công bằng cho mình.

Có thể thấy quá trình hóa thân của Tấm đã thể hiện một sức sống mãnh liệt, thể hiện niềm tin mạnh mẽ của nhân dân lao động rằng cái thiện luôn chiến thắng cái ác. Nó vừa là nét đẹp của cái thiện vừa thể hiện ước mơ về một cuộc sống tự do, hạnh phúc nhưng cũng vừa là bài học kinh nghiệm sâu sắc mà tác giả dân gian muốn gửi gắm tới thế hệ mai sau.